ย้อนไทม์ไลน์ “คน” กับ “ป่า” ความขัดแย้งที่เกิดจากนโยบายรัฐ

       ความขัดแย้งระหว่าง ประชาชนผู้อาศัยทำกินอยู่ในป่า  กับ เจ้าหน้าที่รัฐ  เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องนานกว่า 30 ปี

       โดยเฉพาะช่วง 5 ปีที่ผ่านมา หลังคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ดำเนินนโยบายทวงคืนผืนป่า เพียงแค่ปีแรกที่คำสั่ง คสช. 64/2557 และ 66/2557 ถูกบังคับใช้ ก็มีชาวบ้านถูกดำเนินคดีในเขตป่าสงวนแห่งชาติเพิ่มขึ้น 38 เปอร์เซ็นต์ และในเขตอุทยานแห่งชาติเพิ่มขึ้น 18 เปอร์เซ็นต์

       workpoint TODAY ชวน ประยงค์ ดอกลำใย ที่ปรึกษาขบวนการประชาชนเพื่อสังคมที่เป็นธรรม (P-Move) คุยถึงปัญหาดังกล่าว เขาเริ่มต้นด้วยการถามเรากลับว่า ทำไมถึงมีชาวบ้านไปอยู่ในป่า ?

        “ถ้ามองกลับไปในอดีต ปัญหาเรื่องคนกับป่ามันเกิดจากนโยบายที่มีความลักลั่นกันระหว่างการพัฒนากับการอนุรักษ์ ทำให้คน 10 ถึง 15 ล้านคน หรือกว่า 1 ใน 5 ของประชากรในปัจจุบัน กลายเป็นปฏิปักษ์กับป่าไม้และอุทยาน” ประยงค์บอก

ย้อนไทม์ไลน์ความขัดแย้ง

• 2426
  –   ไทยทำสนธิสัญญากับอังกฤษ อนุญาตให้บริษัทต่างชาติเข้ามาประกอบกิจการทำไม้
• 2439
  –   ตั้ง กรมไม้ป่า  เพื่อรวมอำนาจการให้สัมปทานทำไม้มาไว้ที่รัฐ
  –   ภาคเหนือตอนบน มีพื้นที่ป่าสัมปทานมากถึง 52 ล้านไร่ หรือคิดเป็น 79% ของพื้นที่ป่าทั้งหมด
  –   การให้สัมปทานทำไม้ของรัฐค่อยๆ ขยับไปยังพื้นที่ภาคเหนือตอนล่าง ภาคกลาง ภาคอีสาน และภาคใต้ ในเวลาต่อมา
• 2484
  –   ตรา พระราชบัญญัติป่าไม้ พ.ศ.2484  โดยให้นิยามคำว่า ป่า หมายถึง ที่ดินที่ยังมิได้มีบุคคลได้มาตามกฎหมายที่ดิน เพราะฉะนั้นที่ดินที่ไม่มีเอกสารสิทธิ์จึงกลายเป็น ‘ป่า’ ตามกฎหมาย โดยรัฐไม่ได้คัดแยกพื้นที่ชุมชนออกมา
• 2490
  –   ตั้ง องค์การอุตสาหกรรมป่าไม้  ขึ้นมารับช่วงสัมปทานทำไม้ต่อจากบริษัทต่างชาติ
• 2507
  –   ตรา พระราชบัญญัติป่าสงวนแห่งชาติ พ.ศ.2507
  –   ประกาศเขตป่าสงวนฯ ทับพื้นที่ป่าเป็นจุดๆ รวมทั้งสิ้น 1,225 ป่า ทั่วประเทศ เพื่อให้สัมปทานกับบริษัททำไม้ ไม่ใช่เพื่อการอนุรักษ์ป่า
  –   ตลอดระยะเวลาที่รัฐให้สัมปทานทำไม้ บริษัทต่างๆ ก็ขนคนเข้าไปเป็นแรงงาน มีการตั้งแคมป์จนก่อร่างเป็นชุมชนในเวลาต่อมา

• 2515 – 2521
  –   รัฐประกาศแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 3 ส่งเสริมการปลูกพืชเชิงเดี่ยวเพื่อการส่งออก ทำให้พื้นที่ปลูกพืชเชิงเดี่ยวเพิ่มขึ้นจาก 8 ล้านไร่ ในปี 2504 เป็น 23 ล้านไร่ ในปี 2520
  –   มีการตัดถนนสายยุทธศาสตร์ สร้างเขื่อน และขนคนเข้าไปทำกิน เพื่อเป็นแนวกันชนพรรคคอมมิวนิสต์ เมื่อสิ้นสุดยุคต่อต้านคอมมิวนิสต์ชุมชนเหล่านี้ยังอาศัยอยู่ที่เดิม
  –   ป่าไม้ลดจำนวนลงอย่างรวดเร็ว
• 2528
  –   ประกาศนโยบายป่าไม้แห่งชาติ เพิ่มพื้นที่ป่าให้ได้ 40% ของพื้นที่ประเทศ
• 2532-2533
  –   ยกเลิกสัมปทานทำไม้ทั่วประเทศ
  –   หลังสิ้นสุดสัมปทาน บริษัททำไม้ย้ายออกจากป่า แต่ชุมชนซึ่งตั้งรกรากมานานกว่า 20-30 ปี ยังคงอาศัยทำกินอยู่ที่เดิม
  –   ชุมชนเหล่านี้กลายเป็นผู้รุกบุกและเป็นปฏิปักษ์กับเจ้าหน้าที่รัฐ
• 2535
  –   มีการสำรวจพื้นที่เพื่อประกาศเขตป่าสงวนฯ ให้เป็นป่าอนุรักษ์ ประมาณ 30 ล้านไร่ ซึ่งทับซ้อนกับชุมชนจำนวนมาก
• 2541
  –   คณะรัฐมนตรีมีมติแก้ไขปัญหาที่ดินในพื้นที่ป่าไม้ โดยให้สำรวจและพิจารณาเพิกถอนป่าอนุรักษ์ในพื้นที่ที่ประชาชนถือครองอยู่ก่อนจะมีประกาศ แต่ยังมีประชาชนตกสำรวจ

กรณีไล่รื้อชาวบ้านแก่งกระจาน เมื่อปี 2554

• 2557-2561
  –   คณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ดำเนินนโยบายทวงคืนผืนป่า
  –   มีผู้ถูกดำเนินคดีข้อหาบุกรุกป่า 34,804 คดี และบุกรุกอุทยานฯ 11,796 คดี รวมทั้งสิ้น 46,600 คดี
• ปัจจุบัน
  –   มีประชาชนประมาณ 10-15 ล้านคน อาศัยทำกินอยู่ในเขตป่า

       “เมื่อถูกจับกุมคดีบุกรุกป่า ชาวบ้านไม่มีทางดิ้นหลุดเลย  คุณสู้ว่าคุณอยู่มาก่อนอุทยานได้ ก็กลายเป็นผู้บุกรุกป่าสงวนแห่งชาติ ซึ่งประกาศมาตั้งแต่ปี 2507 หรือถ้าสู้จนกระทั่งว่าคุณอยู่มาก่อนป่าสงวนแห่งชาติ สุดท้ายคุณก็ไม่รอด พ.ร.บ.ป่าไม้ 2484 พูดได้ว่าร้อยเปอร์เซ็นต์ ศาลต้องพิพากษาจำคุก เพียงแต่ว่าจะรอลงอาญาหรือไม่รอลงอาญา” ที่ปรึกษา P-Move สรุป

เสนอ 3 ทางออก แก้ปัญหาที่ดินอย่างยั่งยืน

• โฉนดชุมชน  ให้สิทธิการใช้ประโยชน์ที่ดินเป็นของสมาชิกแต่ละคน ส่วนกรรมสิทธิ์เป็นของชุมชน ป้องกันการขายที่ดินให้คนภายนอก และกำหนดกติการ่วมกันเพื่อแก้ปัญหาการบุกรุกป่าเพิ่ม ซึ่งจำเป็นต้องพิจารณาแก้ไข พ.ร.บ.ป่าไม้  พ.ร.บ.ป่าสงวนแห่งชาติ  และ พ.ร.บ.อุทยานแห่งชาติ  เพื่อรับรองสิทธิชุมชนให้บริหารจัดการทรัพยากรได้ด้วยตนเอง
• ภาษีที่ดินอัตราก้าวหน้า  เก็บภาษีเพิ่มขึ้นเป็นขั้นบันไดตามขนาดการถือครองที่ดินของบุคคลนั้นๆ เพื่อให้เกิดการกระจายการถือครองที่ดิน (พ.ร.บ.ภาษีที่ดินและสิ่งปลูกสร้าง ที่กำลังจะบังคับใช้ในปี 2563 ยังไม่ช่วยแก้ปัญหานี้เพราะมีการยกเว้นภาษีแปลงละ 50 ล้านบาท)
• ธนาคารที่ดิน  นำเงินจากภาษีที่ดินอัตราก้าวหน้ามาส่งเสริมให้เกษตรกรรายย่อย คนจน ชนชั้นกลาง ที่ต้องการซื้อที่ดินและที่อยู่อาศัย สามารถเข้าถึงแหล่งทุน