สรุป ‘มธ. VS กต.’ ดีลวัคซีนบริจาค ‘โมเดอร์นา’ ล่ม

สรุปดราม่าร้อน ‘ธรรมศาสตร์ VS กระทรวงการต่างประเทศ’ ปมดีลวัคซีนบริจาค ‘โมเดอร์นา’ จากโปแลนด์ล่ม

1. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้รับบริจาควัคซีนโมเดอร์นา จาก ความร่วมมือขององค์กร Rzadowa Agencia Rezerw Strategicznych (RARS) ซึ่งมีกำหนดส่งมอบช่วงปลายเดือน ต.ค. จำนวน 1.5 ล้านโดส ซึ่งวัคซีนมีอายุใช้งานได้ถึงเดือน เม.ย. 2565 

2. การนำเข้าวัคซีนเป็นการนำเข้าโดย รพ. ธรรมศาสตร์ฯ ซึ่งสามารถนำเข้าวัคซีนหรือเวชภัณฑ์ต่างๆ ได้ตามข้อบังคับมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ว่าด้วยการจัดการบริการทางการแพทย์และการสาธารณสุขในสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 พ.ศ. 2564 

3. ทางธรรมศาสตร์ ได้ทำหนังสือแจ้งขอความอนุเคราะห์ให้กระทรวงการต่างประเทศมอบหมายให้สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงวอร์ซอ ช่วยอำนวยความสะดวกในการตรวจสอบวัคซีน และร่วมกับหน่วยงานภาครัฐของโปแลนด์ จัดส่งวัคซีนดังกล่าวมายังประเทศไทย พร้อมให้สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงวอร์ซอ เป็นตัวแทนขอบคุณหน่วยงานภาครัฐของโปแลนด์ในการบริจาควัคซีน

4. วันที่ 22 ต.ค. 2564 กระทรวงการต่างประเทศ ส่งหนังสือด่วน ตอบกลับถึงธรรมศาสตร์ 3 ข้อโดยสรุปคือ ไม่ใช่การบริจาคในลักษณะรัฐต่อรัฐ, ให้มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ หารือกับกรมควบคุมโรค เพราะเป็นหน่วยงานที่รับผิดชอบโดยตรงและในการบริจาควัคซีนให้รัฐบาลไทยที่ผ่านมาบริษัทผู้ผลิตวัคซีนต้องให้ความยินยอมด้วย มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์จึงอาจพิจารณาแนวปฏิบัติโดยถี่ถ้วน เพื่อป้องกันการร้องเรียนจากฝ่ายใดในภายหลัง 

5. จากนั้นมีการตั้งคำถามถึงเรื่องนี้อย่างมาก ทำให้กระทรวงการต่างประเทศ ต้องออกมาแถลงชี้แจงอีกครั้ง ยืนยันไม่ได้เบรก มธ. นำเข้าวัคซีนบริจาค 

6. กระทรวงต่างประเทศ ยังระบุอีกว่า หน่วยงานผู้บริจาคคือ RARS และหน่วยงานผู้รับบริจาคคือมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้หารือเรื่องการบริจาควัคซีนดังกล่าวโดยตรงกันมาตั้งแต่แรก กระทรวงการต่างประเทศไม่เคยได้รับการยืนยันเรื่องการบริจาคนี้ในระดับรัฐบาลผ่านกระทรวงการต่างประเทศโปแลนด์ หรือสถานเอกอัครราชทูตโปแลนด์ประจำประเทศไทย

7. สาเหตุที่แนะนำให้ธรรมศาสตร์หารือกรมควบคุมโรค เพราะกระทรวงการต่างประเทศและสถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงวอร์ซอ ไม่มีบุคลากรที่มีความรู้เฉพาะทาง ที่จะสามารถสนับสนุนการตรวจสอบวัคซีน การจัดส่งวัคซีน หรือการนำเข้าวัคซีน ตามที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ร้องขอ 

8. รวมทั้งการรับบริจาควัคซีน มีประเด็นสำคัญที่สุดประเด็นหนึ่งคือ ประเด็นการชดเชยความเสียหายในกรณีที่ผู้รับการฉีดวัคซีนเกิดผลข้างเคียง จึงให้มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์อาจพิจารณาหารือกรมควบคุมโรค ซึ่งเป็นหน่วยงานโดยตรง ในประเด็นการชดเชยความเสียหายด้วย 

9. วันที่ 1 พ.ย. 2564 เพจเฟซบุ๊กโรงพยาบาลสนามธรรมศาสตร์ โพสต์ว่าการติดต่อขอรับบริจาคและการดำเนินการที่เกี่ยวข้องได้สิ้นสุดลงแล้วเมื่อวันที่ 31 ต.ค. ที่ผ่านมา โดยไม่มีการส่งมอบวัคซีนใดๆ ตามที่ได้มีการประสานงานไว้

10. สาเหตุมาจากก่อนหน้านี้ธรรมศาสตร์ได้รับการประสานจากหน่วยงานผู้บริจาคว่า ฝ่ายผู้บริจาคประสงค์จะให้รัฐบาลไทย โดยหน่วยงานภาครัฐที่มีสถานะเป็นผู้แทนรัฐบาล แจ้งแสดงเจตนาจะรับบริจาค Moderna จำนวน 1.5 ล้านโดสดังกล่าวไปยังรัฐบาลโปแลนด์ หรือสถานทูตโปแลนด์ในประเทศไทยอย่างเป็นทางการ เพื่อยืนยันว่ารัฐบาลไทยยินดีรับบริจาควัคซีนดังกล่าวจากรัฐบาลโปแลนด์ 

11. ทางธรรมศาสตร์จึงได้ทำหนังสือถึงกระทรวงการต่างประเทศให้ช่วยประสานการดำเนินการดังกล่าวให้ โดยการออกจดหมายยืนยัน 

12. แต่ธรรมศาสตร์ไม่ได้รับจดหมายดังกล่าวจากกระทรวงการต่างประเทศ จึงไม่สามารถยืนยันสถานะของตัวเองว่าเป็นตัวแทนในการรับบริจาคในนามของรัฐบาลไทยได้ 

13. ต่อมาวันที่ 2 พ.ย. 2564 หลังจากธรรมศาสตร์ออกมาระบุถึงเรื่องดังกล่าว ทางกระทรวงการต่างประเทศ ได้มีการออกมาชี้แจงถึงเรื่องนี้ว่า มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์แจ้งมาว่าการรับบริจาควัคซีนจากครั้งนี้มีค่าใช้จ่ายจำนวนมาก มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์จึงจะรับวัคซีนจำนวน 1 ใน 3 (500,000 โดส) ของวัคซีนที่ได้รับบริจาคไว้เอง เพื่อให้บริการประชาชนโดยไม่คิดค่าใช้จ่าย และจะมอบวัคซีนที่ได้รับบริจาคมาอีก 2 ใน 3 (1,000,000 โดส) ให้เอกชนที่เป็นหุ้นส่วน เพื่อนำไปจำหน่ายให้ผู้สนใจเพื่อชดเชยค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้น

14. กระทรวงการต่างประเทศได้หารือกระทรวงการต่างประเทศโปแลนด์แล้ว ได้รับแจ้งว่าไม่อนุญาตให้นำวัคซีนที่ได้รับบริจาคไปขาย และฝ่ายไทยต้องได้รับ market authorization จากบริษัทผู้ผลิตหรือตัวแทนจำหน่ายวัคซีนโมเดอร์นาด้วย ซึ่งทั้งสองประเด็นเป็นแนวปฏิบัติโดยทั่วไปของการบริจาควัคซีนและเวชภัณฑ์ระหว่างประเทศ และไม่สามารถเจรจาต่อรองเป็นอื่นได้

15. กระทรวงการต่างประเทศโปแลนด์ ซึ่งเป็นหน่วยงานที่มีสถานะเป็นผู้แทนรัฐบาลโปแลนด์ ไม่เคยยืนยันว่ารัฐบาลโปแลนด์ยินดีบริจาควัคซีนดังกล่าวให้ฝ่ายไทย

16. เป็นที่ชัดเจนว่ามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์จะนำวัคซีนที่ได้รับบริจาคส่วนหนึ่งให้เอกชนหุ้นส่วนไปขาย และไม่มีหลักฐานใดๆ ว่ามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ได้รับ market authorization จากบริษัทผู้ผลิตหรือตัวแทนจำหน่ายวัคซีนโมเดอร์นาแล้ว กระทรวงการต่างประเทศในฐานะผู้แทนรัฐบาลไทย จึงไม่อยู่ในสถานะที่จะมีหนังสือยืนยันว่ารัฐบาลไทยยินดีรับบริจาควัคซีนดังกล่าว ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์ระหว่างไทยและโปแลนด์ และความน่าเชื่อถือของประเทศไทย

17. กระทรวงการต่างประเทศยังระบุอีกว่าการพิจารณาเป็นไปโดยยึดผลประโยชน์ของประเทศเป็นหลัก กระทรวงการต่างประเทศยินดีสนับสนุนมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์หากต้องการรับบริจาควัคซีนจากมิตรประเทศในอนาคต

18. หลังกระทรวงการต่างประเทศออกมาชี้แจงดังกล่าว ทำให้ เพจโรงพยาบาลสนามธรรมศาสตร์ มีการโพสต์ตอบกลับกระทรวงการต่างประเทศ 

19. โดยระบุว่า ที่ผ่านมา กต.ไม่เคยแจ้งให้ทราบมาก่อนเรื่อง ‘การค้าวัคซีน’ ว่าเกรงว่าจะทำให้กระทบความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ เพราะหากเรื่องนี้เป็นเงื่อนไขหลักในการออกหนังสือรับรองไปยังโปแลนด์ มธ. อาจจะหาทางขอความช่วยเหลือจากหน่วยงานอื่นภาครัฐที่เกี่ยวข้อง หรือมีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับงบประมาณและการเงิน ให้ช่วยรับภาระในค่าใช้จ่ายส่วนนี้ 

20. ส่วนเรื่องการแบ่งวัคซีน 1 ล้านโดสให้เอกชนคู่สัญญานำไปจำหน่าย นั้นได้แจ้งแก่ผู้แทน กต.ตั้งแต่ต้นแล้วว่าการบริจาคครั้งนี้ ผู้รับบริจาคจะต้องเป็นผู้จัดการค่าใช้จ่ายต่างๆ เอง ทั้งการส่งคณะผู้เชี่ยวชาญไปตรวจสอบสภาพ สถานะ และล็อตการผลิต การขนส่ง การประกันภัยวัคซีน พิธีการศุลกากร ฯลฯ ซึ่งธรรมศาสตร์ ไม่มีงบประมาณแผ่นดินให้จ่าย จึงได้ขอให้ภาคเอกชนคู่สัญญาเป็นผู้รับผิดชอบค่าใช้จ่ายทั้งหมด

21. โดยจะให้นำวัคซีนหนึ่งล้านโดส ออกไปกระจายฉีดให้ประชาชนทั่วไป โดยคิดค่าใช้จ่ายในการขนส่ง ประกันภัย และโลจิสติกส์ที่เกี่ยวข้องได้ ตามราคาต้นทุนที่ได้จ่ายไปจริง และจะมีการแจกแจงรายการต่างๆ ให้ทราบ

22. เมื่อได้คำนวณค่าใช้จ่ายแล้ว ตกอยู่ที่ราคาโดสละ 400 บาท ซึ่งตำ่กว่าราคา 1,100 บาท ที่เป็นราคาต้นทุนวัคซีนที่หน่วยงานภาครัฐที่นำวัคซีนชนิดนี้เข้ามาในประเทศ เรียกเก็บจากสถานพยาบาลต่างๆ อยู่เป็นอย่างมาก เราได้แจ้งหลักเกณฑ์และจำนวนค่าใช้จ่ายที่จะขอเรียกเก็บนี้ให้ผู้แทน กต. ทราบด้วยแล้วเช่นกัน

23. ส่วนประเด็นที่ไม่มีการยินยอม จากบริษัทผู้ผลิตวัคซีนในการที่ไปขอรับบริจาค Moderna มาใช้ในประเทศไทย นั้นทางธรรมศาสตร์ ระบุว่าได้แจ้งแก่ผู้แทนที่ กต. มอบให้เป็นผู้ประสานงานว่ากำลังดำเนินการเพื่อขอความเห็นชอบจากบริษัทผู้ผลิตวัคซีน และได้ดำเนินการคู่ขนานไปกับการขอให้ทาง กต. ทำจดหมายแจ้งไปยังโปแลนด์อยู่แล้ว การให้ความยินยอมนี้จะเกิดง่ายขึ้นหากมีจดหมายจาก กต. รับรองสถานะของธรรมศาสตร์อีกทางหนึ่งด้วย

24. ทางเพจยังระบุอีกว่า การดำเนินการเรื่องวัคซีนบริจาคจากโปแลนด์ได้ยุติลงแล้ว แต่ธรรมศาสตร์ก็จะยังคงเพียรพยายามที่จะช่วยจัดหาวัคซีนทางเลือก เข้ามาให้แก่ผู้คนทั้งหลายในประเทศนี้อยู่ต่อไป ตามกำลังความสามารถของเรา และด้วยความตั้งใจอย่างเต็มที่

25. แต่สิ่งที่เรียนรู้จากเรื่องนี้ของพวกเราก็คือ ยากเหลือเกินที่องค์กรใดจะเข้าไปยุ่งเกี่ยวกับเรื่องวัคซีนได้ ถ้าไม่ได้ดำเนินการในนามของรัฐและใช้เงินงบประมาณแผ่นดิน จนทำให้ไม่อาจมีการเปรียบเทียบต้นทุน หรือราคาของการสั่งซื้อวัคซีนในแต่ละครั้งได้เลย วันนี้เราได้เรียนรู้บ้างแล้วและจะยกเลิกความพยายามในการติดต่อขอรับบริจาควัคซีนในอีกหลายกรณีที่ได้ติดต่อประสานงานไว้แล้ว ถ้าพวกเราจะพยายามทำเรื่องนี้ต่อไปให้สำเร็จ คงจะเป็นการติดต่อเพื่อซื้อวัคซีนเข้ามาโดยตรงเพียงช่องทางเดียวเท่านั้น