รณรงค์ส่ง “จดหมายสื่อรัก” วอนพ่อแม่เลิกเหล้า หลังค้นพบ ผู้ปกครองยื่น ‘น้ำเมาแก้วแรก’ ให้ลูกดื่ม

ประเด็นปัญหา ‘สุรากับเยาวชน’ นับเป็นอีกหัวข้อที่น่ากังวล เมื่อเริ่มมีการศึกษาพฤติกรรมการดื่มสุราในกลุ่มเยาวชนอย่างเจาะลึก ข้อมูลจากงานวิจัยชี้ว่า เด็กที่เติบโตมาในครอบครัวที่มีคนดื่ม จะเริ่มดื่มเร็วกว่าครอบครัวที่ไม่ดื่ม เนื่องจากผู้ปกครองเป็นคนหยิบยื่น ‘น้ำเมาแก้วแรก’ ให้กับเด็ก

“หลายคนอาจเข้าใจว่า ปัจจัยที่ทำให้เยาวชนเริ่มต้นดื่มแอลกอฮอล์จนกลายเป็นนักดื่มหน้าใหม่ มาจากเพื่อน หรือสื่อที่ทำให้เด็กเกิดความอยากรู้อยากเห็นจนกระทั่งทดลองดื่ม แต่จากการศึกษาเราพบว่า สัดส่วนของผู้ที่ชักชวนให้เด็กดื่มสุราเป็นครั้งแรก มักมาจากญาติผู้ใหญ่ และผู้ปกครอง คนในครอบครัวที่อาจมีความเชื่อว่า การทำให้เด็กคุ้นชินกับการดื่มแอลกอฮอล์ ตอนที่มีครอบครัวคอยดูแลอยู่ จะเป็นการป้องกันการติดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในอนาคต” รศ.พญ.รัศมน กัลป์ยาศิริ ผู้อำนวยการศูนย์ปรึกษาเพื่อการเลิกสุรา และการเสพติดทางโทรศัพท์ 1413 กล่าวใน งานเสวนาออนไลน์เนื่องในวันเข้าพรรษา ปี 2564โครงการรณรงค์งดเหล้าเข้าพรรษา ภายใต้แนวคิด “สื่อรักให้พักเหล้า ลดเสี่ยง เลี่ยงโควิด” เพื่อขับเคลื่อนสังคมแห่งการปลอดเหล้าและอบายมุข

แต่ความเชื่อดังกล่าวกลับขัดแย้งกับผลการวิจัยที่ในประเทศออสเตรเลีย ที่ค้นพบว่า เด็กที่เติบโตมาในครอบครัวซึ่งหยิบยื่นสุราให้ตั้งแต่อายุยังน้อย มีโอกาสที่จะมีพฤติกรรมดื่มหนักในคราวเดียว (Binge Drinking) และมีแนวโน้มที่จะเป็นโรคติดสุรามากกว่าเด็กทั่วไปถึง 2.5 เท่า ข้อมูลนี้สอดคล้องกับผลการวิจัยในสหรัฐอเมริกา ที่พบว่า การมีผู้ใหญ่ในบ้านที่ดื่มสุรา เป็นปัจจัยเสี่ยงที่จะทำให้เด็กมีแนวโน้มเริ่มต้นดื่มสุราไปจนถึงดื่มหนัก รวมถึงมีความเสี่ยงที่จะเข้าถึงบุหรี่และสารเสพติดชนิดอื่นมากขึ้น

เมื่อย้อนกลับมาที่การศึกษาของประเทศไทย งานวิจัยกลุ่มเยาวชนที่เริ่มต้นดื่มสุราในปี 2562 กลับให้ผลการศึกษาที่น่ากังวลกว่าเก่า เพราะตัวเลขจากการสำรวจเด็กนักเรียนมัธยมศึกษาปีที่ 1 จากหลายภูมิภาคทั่วประเทศไทย อายุเฉลี่ย 12 ปีจำนวนกว่า 6,067 ราย พบว่ากลุ่มตัวอย่างจำนวนเกือบครึ่งหนึ่งเคยดื่มสุรา โดย 32.8% เคยจิบหรือทดลอง 4.5% เคยดื่มหนัก และ 8.2 % เคยดื่มเต็มแก้ว ส่วนอีก 54.4% ยังไม่เคยจิบหรือทดลองมาก่อน

ทั้งนี้ เนื่องจากเป็นการศึกษาแบบไปข้างหน้า งานวิจัยยังศึกษาต่อในช่วงเวลา 12 เดือนต่อมา และพบว่า กลุ่มเด็กที่เคยจิบหรือดื่มสุรา ซึ่งมีทั้งหมด 2,765 คน ในช่วงเวลา 1 ปีเคยประสบเหตุการณ์ที่เป็นอันตรายและเกิดความต้องการสุราสูง ข้อมูลนี้สะท้อนว่าสุราได้กลายเป็นสิ่งที่เด็กวัยนี้นึกถึงเป็นทางออกเมื่อเจอกับปัญหาหรือความเครียด

รศ.พญ.รัศมน ชี้ว่า ผู้ปกครองมีอิทธิพลไม่น้อยต่อพฤติกรรมและทัศนคติที่มีต่อการดื่มสุราของเด็ก เมื่อบวกเข้ากับอิทธิพลของสื่อและการโฆษณาต่างๆ ที่มีส่วนส่งเสริมให้เกิดการเริ่มต้นดื่มในระดับกลาง ก็จะยิ่งส่งผลมีโอกาสติดสุรามากขึ้นในระดับรุนแรง

“การเห็นผู้ปกครองดื่มทำให้เด็กรู้สึกว่าการดื่มเป็นเรื่องธรรมดา แม้ว่าเด็กจะอาศัยอยู่ในบ้านก็สามารถรับความเสี่ยงได้ ผลกระทบและโอกาสการเกิดโรคและพฤติกรรมผิดปกติของเด็กที่ดื่มสุราตั้งแต่อายุยังน้อย มีตั้งแต่การความเสี่ยงของการเกิดโรคติดสุรา การดื่มหนัก โอกาสที่จะใช้สารเสพติดประเภทอื่น การบาดเจ็บและเกิดอุบัติเหตุ การเสียชีวิตก่อนวัยอันควร ผู้ที่อยู่ในวัยเรียนก็เป็นที่แน่นอนว่าการดื่มตั้งแต่อายุยังน้อยจะทำให้ผลการเรียนและการทำงานต่าง ๆ มีประสิทธิภาพลดลง ดังนั้น การส่งเสริมให้เด็กปฏิเสธที่จะดื่มในบ้านจึงเป็นสิ่งที่ควรทำ” รศ.พญ.รัศมน กล่าว

ในปี 2564 นี้ แม้กิจกรรมรณรงค์ งดเหล้าเข้าพรรษา อยู่ในช่วงเวลาแห่งการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19 แต่ก็ไม่เป็นอุปสรรคต่อการดำเนินการ เพราะกิจกรรมในปีนี้ถูกปรับเปลี่ยนให้เข้ากับสถานการณ์ปัจจุบัน ภายใต้ชื่อ “สื่อรักให้พักเหล้า ลดเสี่ยง เลี่ยงโควิด” ซึ่งเป็นแนวคิดที่บูรณาการต่อยอดมาจากโครงการ “โพธิสัตว์น้อยลูกขอพ่อแม่เลิกเหล้า” โครงการนี้เล็งเห็นความสำคัญของ ‘พลังสีขาว’ จากเด็กและเยาวชน ที่สามารถชักจูงพ่อแม่ให้เลิกเหล้าได้

กิจกรรมรณรงค์เน้นหนักไปที่การเปลี่ยนบทบาทของเด็ก ซึ่งเคยเป็นผู้ได้รับผลกระทบจากการดื่มสุราให้กลายมาเป็นฝ่ายรุกที่หันมาเผชิญหน้าและแก้ปัญหาไปพร้อมกับคนอื่นในสังคมเพราะ เยาวชน คือ คลื่นลูกใหม่ ที่เต็มไปด้วยแรงและพลังใจในการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม รวมถึงความคิด ความเชื่อต่าง ๆ สสส. เล็งเห็นความสำคัญในการทำงานร่วมกับคนรุ่นนี้ เพื่อปลูกฝังค่านิยมทางวัฒนธรรมที่จะส่งผลต่อพฤติกรรม ตลอดจนเสริมสร้างเกราะป้องกันในด้านต่าง ๆ ที่ไม่ใช่เพียงปัญหาสุขภาพกาย แต่ยังรวมถึงมิติอื่นๆ 

“กิจกรรมในปีนี้ เราเบนเข็มความสนใจมาที่ผลของเหล้าที่มีต่อครอบครัว เพราะเป็นช่วงเวลาที่เด็ก ๆ ต้องอยู่บ้านในสถานการณ์โควิด-19 เราเกิดแนวคิดการรณรงค์ที่ว่า ถ้าเปลี่ยนบทบาทของเด็ก จากคนที่เป็นเหยื่อหรือผู้ที่ได้รับผลกระทบ ให้กลายมาเป็นฝ่ายที่จะขอให้ผู้ปกครองลด ละ เลิกเหล้า นอกจากจะลดปัจจัยเสี่ยงในครอบครัวได้แล้ว ยังช่วยเสริมสร้างประสบการณ์ และเป็นภูมิคุ้มกันที่ดีให้เด็กเมื่อโตขึ้น” ดร.สุปรีดา อดุลยานนท์ ผู้จัดการกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) กล่าว

โครงการ “สื่อรักให้พักเหล้า ลดเสี่ยง เลี่ยงโควิด” ใช้วิธีสื่อสารผ่านความสัมพันธ์ฉันท์พี่น้องในโรงเรียน โดยให้เด็กโตทำหน้าที่เป็นสะพานส่งต่อข้อมูลไปยังเด็กเล็ก ก่อนจะส่งเสริมให้เด็กทำหน้าที่เป็นกำลังสำคัญในการผลักดันให้พ่อแม่เลิกเหล้า ผ่านกิจกรรมอย่าง ท่องความดี, จดหมายสื่อรักขอพ่อแม่เลิกเหล้า, ปลูกผัก…ของขวัญจากใจให้พ่อแม่ เป็นต้น

ผลจากการดำเนินงาน ผศ.ดร.มนตา ตุลย์เมธาการ ภาควิชาการวัดผลและวิจัยการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครรินทรวิโรฒ เผยว่า เด็กนักเรียนมีท่าทีปกป้องตัวเองจากการถูกชักจูงให้ดื่มเหล้ามากขึ้น รู้จักปฏิเสธ หลีกเลี่ยง และปลีกตัวออกห่างการเชิญชวนอย่างชัดเจน ส่วนผู้ปกครอง มีความตระหนักรู้ในโทษภัยของสุรา ตลอดจนมีพฤติกรรมลดไปจนถึงงดดื่มถึง 83.4% 

กาญจนา สิริรัตน์ชัยกุล ครูผู้สอนโครงการโพธิสัตว์น้อย ลูกขอพ่อแม่เลิกเหล้า จากโรงเรียนวัดโสมนัส กรุงเทพฯ บอกเล่าความประทับใจหลังจากดำเนินกิจกรรมว่า

“เราให้เด็กชั้น ป.5 และ ป.6 ไปสอนน้อง ป.1 เกี่ยวกับโทษของการดื่มเหล้า น้อง ๆ ที่ไม่เคยรู้เขาก็จะเริ่มกลัว ที่นี้พี่ก็จะสอนให้น้องเขียนจดหมายชวนผู้ปกครองเลิกเหล้าในช่วงเข้าพรรษา สำหรับพ่อแม่ที่ตัดสินใจไม่ดื่มเหล้าวันเข้าพรรษา พี่จะสอนน้องเขียนจดหมายขอบคุณที่พ่อแม่ไม่ดื่ม ผลของกิจกรรม เราเห็นชัดว่าความสัมพันธ์ของเด็ก ๆ ดีขึ้น จากการที่พี่ชวนน้องไปปลูกผัก รดน้ำต้นไม้ ทั้งที่ปกติเขาก็เล่นแยกกัน ส่วนเรื่องของครอบครัว เราเห็นชัดว่าเด็กมีความสุขมากขึ้น ตอนครูไปเยี่ยมบ้าน พอเด็กส่งจดหมายให้พ่อ พ่อเขาก็ก้มลงกอดลูกบอกว่าจะเลิกให้ ซึ่งพอผ่านช่วงเปิดเทอมไป ครูก็ถามเด็ก เขาก็บอกว่าหลังจากนั้นพ่อก็เลิกจริง ๆ”

ผลลัพธ์จากการดำเนินกิจกรรมสื่อรักให้พักเหล้าฯ สะท้อนให้เห็นว่า ความรัก ความผูกพันธุ์ในครอบครัว เป็นพลังที่ทำให้ผู้ปกครองตัดสินใจเลิกเหล้า ความเห็นจาก ‘คุณหนุ่ม‘ พ่อของ ดญ.อัญจิรา บุนดี หรือ น้องแอปเปิ้ล บอกว่า หลังจากได้รับจดหมายจากลูก ก็ตัดสินใจว่าจะเลิกเหล้าทันที แม้ตอนแรกจะทำไปเพราะสงสารลูก แต่ก็พบว่าหลังจากเลิกแล้ว ได้อะไรกลับมาเยอะมาก ทั้งสุขภาพที่ดีขึ้น ไม่หอบไม่เหนื่อย เงินเก็บที่เคยเสียไปก็มีมากขึ้น เพราะไม่ต้องจ่ายค่าเหล้าครั้งละหลายบาท ตอนนี้เลิกมาได้ 4 เดือนแล้ว รู้สึกมีความสุขมาก ด้านครอบครัวก็ดีใจไปกับเรา รู้สึกอยากขอบคุณทางคุณครู โรงเรียน ที่จัดกิจกรรมนี้ขึ้นมามาก ๆ และอยากแนะนำผู้ปกครองคนอื่น ๆ ว่าเลิกเถอะ เพื่อลูกของเรา

สามเณรธน ยุทธ์ คุณยศยิ่ง เล่าว่า ย้อนกลับไปตอนอยู่ชั้นประถม 3 ครอบครัวเคยมีปัญหาการเงิน และปัญหาครอบครัวเนื่องจากพ่อติดเหล้ามาก ทุกครั้งที่กลับมาบ้านจะเห็นพ่อกับแม่ทะเลาะกันตลอด พอทางโรงเรียนจัดกิจกรรมเขียนจดหมายสื่อรักขอพ่อแม่เลิกเหล้าขึ้นมา เณรจึงตัดสินใจเข้าร่วม เณรเล่าว่า ไม่รู้ว่าจดหมายถูกส่งไปที่บ้านตอนไหน แต่วันหนึ่งเห็นพ่อนั่งรออยู่แล้วถามเณรว่าอยากให้พ่อเลิกเหล้าเหรอ เณรบอกว่าอยาก เขาจึงรับปากว่าจะเลิกให้ จนถึงตอนนี้พ่อของเณรเลิกเหล้าได้แล้ว เณรรู้สึกดีใจมาก ทั้งยังฝากความขอบคุณมาถึงหน่วยงานที่จัดกิจกรรมนี้ขึ้นมา

ด้านคุณตาของ ดญ.เกณิกา อุ่นอุบล หรือ น้องข้าวฟ่าง ที่ได้รับจดหมายขอให้เลิกเหล้า จนตัดสินใจเลิกอย่างเด็ดขาด ก็พูดถึงความรู้สึกที่ได้รับจากกิจกรรมนี้ว่า เหมือนกับเสียงเล็ก ๆ ที่แสดงความห่วงใยในตัวเขา เหมือนกับการเตือนสติว่าเขายังมีใครรออยู่ และทำให้รู้ว่าอะไรคือสิ่งสำคัญ ซึ่งความรู้สึกหลังจากนั้นก็เหมือนกับการเริ่มต้นชีวิตใหม่อย่างแท้จริง

สำหรับความสำเร็จของโครงการงดเหล้าเข้าพรรษาของ สสส. พบว่า ในปี 2563 ที่ผ่านมา มีคนไทยร่วมงดดื่มเหล้าในช่วงเข้าพรรษามากถึง 12.05 ล้านคน แบ่งเป็น งดตลอด 3 เดือนเข้าพรรษา 6.95 ล้านคน งดบางช่วง 2.3 ล้านคน และไม่งดแต่ลดการดื่มลง 2.8 ล้านคน สามารถประหยัดเงินค่าซื้อเหล้าได้ 6,326 ล้านบาท หรือเฉลี่ย 1,885 บาท/คน ซึ่งผลของการลด ละ เลิกดื่มเหล้า พบว่าประชาชนมีสภาพร่างกายดีขึ้น ร้อยละ 40.7 สุขภาพจิตดีขึ้น ร้อยละ 24.0 และสะท้อนให้เห็นว่าการหยุดดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์เป็นผลดีกับคุณภาพชีวิตทุกมิติ

ความเห็นจาก ภก.สงกรานต์ ภาคโชคดี ผู้อำนวยการสำนักงานเครือข่ายองค์กรงดเหล้า (สคล.) เผยว่า การดำเนินกิจกรรมรณรงค์งดเหล้าตลอด 18 ปีที่ผ่านมา ผลลัพธ์ค่อนข้างดีขึ้นอย่างต่อเนื่องและเป็นที่น่าพอใจ สำหรับในปีนี้ สถานการณ์โควิด-19 เป็นอีกปัจจัยที่จะช่วยให้ทางเครือข่ายงดเหล้าสามารถเชิญชวนคนให้งดเหล้าในช่วงเข้าพรรษา เพราะมันทั้งช่วย ลดเสี่ยง ลดกระจาย และลดรายจ่าย ให้คนไทย ลดเสี่ยง เพราะแอลกอฮอล์ทำลายภูมิต้านทานของมนุษย์ และทำให้ประสิทธิภาพวัคซีนลดลง ลดกระจาย เพราะอย่างที่ทราบดีว่าวงเหล้าถือเป็นอีกสถานที่ที่สามารถแพร่กระจายเชื้อไวรัสได้ สุดท้าย ลดค่าใช้จ่าย เพราะสถานการณ์ในขณะนี้ไม่แน่นอน ควรออมเงินไว้สำหรับค่าใช้จ่ายที่จำเป็นมากกว่า”

“วิกฤติโควิด-19 ส่งผลกระทบต่อระบบบริการสุขภาพของไทยอย่างหนักหนา ในช่วงเวลานี้ แม้ว่าผู้คนอาจจะไม่ได้สนใจเรื่องอื่นมาก แต่ปัญหาที่มีอยู่กลับไม่ได้หายไปไหน ประเทศไทยยังคงมีผู้ป่วย NCDs (กลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง) จำนวนมหาศาลที่กำลังได้รับผลกระทบด้านการรักษา เนื่องมาจากสถานการณ์โควิด-19 บทบาทของสสส. สคล. ตลอดจนภาคีเครือข่าย ที่ริเริ่มโครงการ งดเหล้าเข้าพรรษา เราเปรียบเสมือนต้นน้ำที่จะช่วยบรรเทาความสาหัสของปัญหาปลายน้ำ หรือก็คือระบบบริการสุขภาพที่ต้องรับภาระหนัก ด้วยการส่งเสริมให้ประชาชนมีสุขภาพที่แข็งแรง ปีนี้ นับเป็นปีที่ 19 แล้วที่เรายังคงดำเนินกิจกรรมอย่างต่อเนื่อง โดยหวังว่าการจัดรณรงค์งดดื่ม จะเป็นอีกหนึ่งแนวทางที่ช่วยลดความเสี่ยง และช่วยลดภาระของระบบบริการทางการแพทย์ได้อีกทาง” ดร.สุปรีดา ผู้จัดการสสส. กล่าว

ในสถานการณ์โควิด-19 เด็ก ๆ ต้องอยู่บ้านเรียนออนไลน์ สสส. ขอเชิญชวนประชาชนทุกคนใช้ช่วงเวลานี้สานสัมพันธ์ในครอบครัว โดยงดเหล้าและงดอบายมุขทุกชนิดในช่วงเข้าพรรษา เพื่อให้ทุกคนมีสุขภาพกายและใจที่ดี เพราะการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์นอกจากจะส่งผลกระทบต่อเด็กและเยาวชนอย่างชัดเจนแล้ว ทั้งความรุนแรงในครอบครัว เศรษฐกิจครัวเรือนที่ย่ำแย่ จะยิ่งมีส่วนที่ทำให้เกิดการเพิ่มจำนวนของนักดื่มหน้าใหม่ในอนาคต