Kid-Mai Death Cafe มรณานุสติสถานในคราบคาเฟ่ ไอเดียแปลกที่ชวนให้นึกถึงคุณค่าของเวลาที่เหลือ

ภายใต้ธีมคาเฟ่แห่งความตายที่ตกแต่งในสไตล์ขรึม นอกจากโทนสีดำและสีขาวที่ถูกใช้เพื่อแสดงถึงบรรยากาศสงบเงียบในวาระสุดท้ายของชีวิต พวงหรีด โครงกระดูก และโลงศพยังถูกนำมาตั้งประดับในร้านเพื่อตอกย้ำในเชิงสัญลักษณ์

“หลับไปวันนี้ ตื่นมาไม่รู้ว่าจะเจอพรุ่งนี้หรือชาติหน้า” ผศ.ดร.วีรณัฐ โรจนประภา ผู้อำนวยการสถาบันคิดใหม่ที่พัฒนางานวิจัยเพื่อสาธารณะกล่าวขึ้น เขาคือผู้ที่เป็นหัวเรี่ยวหัวแรงในการก่อตั้งมรณานุสติคาเฟ่แห่งนี้ โดยมุ่งหวังให้สถานที่ดังกล่าวเป็นที่เตือนใจให้ผู้ที่มาเยือนระลึกถึงความตายและทบทวนสิ่งที่ยังค้างคาในชีวิต

มรณานุสติคืออะไร

มรณาก็มรณะเท่ากับความตาย อนุ แปลว่าตามหลังมา สติ ก็คือการระลึกได้ มรณานุสติจึงหมายถึงการระลึกถึงความตาย เพียงแต่ว่าในวิธีการคงไม่ใช่การระลึกแบบแค่คิดถึงเฉยๆ แต่เป็นการระลึกแบบสร้างสรรค์ ถ้าฉันจะอยู่ได้แค่นี้มันควรจะใช้ชีวิตอย่างไร ซึ่งอันนี้จะค่อนข้างเป็นหลักจิตวิทยาพื้นฐานของมนุษย์ทุกคน เมื่อคนรู้สึกว่าตนจะถึงวาระสุดท้าย คงไม่มีใครอยากจะไปโกงไปฆ่าใครอีกละ อยากจะใช้เวลากับสิ่งที่มีค่าที่สุดของตัวเอง ซึ่งก็มักจะเป็นเรื่องของครอบครัว ลูกหลาน

แล้วเกี่ยวข้องกับคาเฟ่อย่างไร ทำไมถึงเกิดเป็นร้านนี้

คิดใหม่ มรณานุสติ คาเฟ่ เป็นผลมาจากงานวิจัย หลังจากการศึกษาพุทธปรัชญาแล้ว เครื่องมือที่เหมาะกับสังคมปัจจุบันคือ มรณานุสติ ดังนั้นจึงต้องการจะนำมรณานุสติมาสร้างเป็นวาทกรรมให้คนรู้สึกว่าการระลึกถึงความตายเป็นสิ่งที่ดีต่อชีวิต โชคดีที่ได้คิดเรื่องความตายก่อนตาย ผ่านเครื่องมือวิธีเชิงสัญลักษณ์ ซึ่งเราได้ออกมาเป็นคาเฟ่  เลยกลายเป็นคิดใหม่ มรณานุสติ คาเฟ่

อยากให้เล่าถึงกระบวนการที่แปลงมรณานุสติจากแนวคิดออกมาเป็นคาเฟ่ รวมไปถึงไอเดียในการดีไซน์ตกแต่ง ใช้หลักคิดอะไรในเรื่องของการใช้สัญลักษณ์

เราก็ดูทรัพยากรของเรา พยายามจะใช้ความเป็นจุดแข็งในการเป็นชุมชนกลางเมืองเพื่อส่งสารเรื่องของข้อดีของการเจริญมรณานุสติ บริเวณใกล้ร้านเป็นทางเดินคนผ่านเข้าออกระหว่างที่พักอาศัยกับระบบขนส่งบีทีเอส เลยจำลองเป็นอุโมงค์ขึ้นมาแล้วติดชุดคำถามในอุโมงค์ให้คนได้ถามคำถามกับตัวเอง ตอนช่วงเช้าไปทำงานก็จะเป็นชุดคำถามให้เขาได้นึกถึงว่า เอ๊ะ วันนี้เราทำงานหนักไปเพื่อใคร วันนี้เรามีเป้าหมายของชีวิตไหมหรือว่าทำตามกระแสสังคม พอขากลับคนทํางานเหนื่อยแล้วก็จะมีคำถามว่าวันนี้ทำงานเหนื่อยแค่ไหนมีใครรอคุณอยู่บ้านไหม บางคนอาจจะนึกว่า เอ้อ ลูกรออยู่บ้าน แม่รออยู่บ้าน ชุดคำถามพวกนี้เราก็จะปรับเปลี่ยนทุกระยะและขอความร่วมมือจากผู้ใช้บริการให้ส่งคำถามเข้ามาด้วยเรา กระตุ้นให้คนตระหนักถึงคุณค่าของชีวิตในวันนั้น ในโซนที่เป็น มรณานุสติ คาเฟ่ ก็มีป้ายต่างๆบนพวงหรีดที่คอยเตือนอีกเช่นกัน มีโลงศพ  มีโครงกระดูกกระตุ้นหน่อยนึง ใส่วาทกรรมนี้ผ่านเครื่องดื่มที่เราเซ็ทไว้ เกิดแก่เจ็บตาย ให้คนได้สั่ง สั่งว่าตายแก้วนึง ตายได้แล้วค่ะ ให้คนย้อนมาคิดถึงเรื่องความตาย ความเกิดความแก่ความเจ็บ เป็นธรรมดาของโลก

“การจะลงไปนอนในโลงศพเพื่อสะเดาะเคราะห์
จริงๆ แล้วควรระลึกถึงวาระสุดท้ายในชีวิตเพื่อละวางตัวตน
เมื่อคุณละวางตัวตนของคุณเคราะห์ถึงจะหมดไป”

แต่คนไทยมีความเชื่อว่าการพูดถึง “ความตาย” เป็นสิ่งอัปมงคล

ค่านิยมของคนไทยที่ผิดเพี้ยนไปเยอะ แม้จะนับถือศาสนาพุทธเป็นหลัก แต่คนไทยที่บอกว่าตัวเองเป็นชาวพุทธ กลับมองว่าการพูดถึงความตายเป็นเรื่องอัปมงคลที่ไม่ควรพูด ย้อนแย้งกันอย่างยิ่ง เพราะฉะนั้นวัตถุประสงค์หลักของคาเฟ่แห่งนี้เราต้องการส่งสารนี้ออกไปว่ามรณานุสติมันมีค่า เราก็เลยนึกถึงตัวแปรที่จะทำให้คนนึกถึงสิ่งนั้นแบบแรงๆ ก็คือโลงศพ คนส่วนใหญ่เข้าไปนอนในโลงศพเพื่อสะเดาะเคราะห์ มีความเชื่อว่าการหลับตานอนในโลงนั้นจะเปรียบเสมือนการตายจากไปและลืมตาอีกครั้งเพื่อมีชิวิตใหม่ อันนั้นเป็นแค่ความเชื่อในเชิงพิธีกรรม แต่ว่าการจะลงไปนอนในโลงศพเพื่อสะเดาะเคราะห์ จริงๆ แล้วควรระลึกถึงวาระสุดท้ายในชีวิต เพื่อละวางตัวตน เมื่อคุณละวางตัวตนของคุณเคราะห์คุณถึงจะหมดไป เพราะมันไม่มีตัวตนให้ส่งผล เราก็เลยเลือกไฮไลท์ให้เป็นโลงศพ ให้ผู้ที่มาเยือนได้ทดลองลงไปนอนตายตามวาทกรรมที่เราสร้างไว้ พอขึ้นมาก็จะมีสมุดให้เขาเขียนคำปฏิญาณ ซึ่งก็น่าดีใจมากจากผลที่ผ่านมาในระยะเวลาอันสั้น ถึงหลายคนจะมาเพราะอยากมาถ่ายรูปเล่น แต่พอลงไปแล้ว เด็กๆ พวกนั้นเปลี่ยนไปจริงๆ เขาก็นึกไม่ถึงว่าลมหายใจมันมีค่าขนาดนี้ จริงแฮะ ถ้าพรุ่งนี้มันไม่มีแล้วจริงๆ เขาก็อยากกลับบ้านไปหาแม่ อยากจะโทรหาแม่  อยากจะขอโทษพ่อตอนนั้นพูดไม่ดี เขาก็เห็นภาพความจริงตรงนี้ นี่คือไฮไลท์ที่เราเลือกมาใช้กับเพื่อสร้างวาทกรรมตรงนี้ขึ้นมาด้วยวิถีแห่งสังคมเชิงสัญลักษณ์ที่ว่ามันต้องมีอะไรที่มากกว่า

เห็นว่าให้ความรู้เรื่องการทำพินัยกรรมกับคนที่มาร้านด้วย ?

หลังจากที่เห็นคุณค่าในวาระสุดท้ายของชีวิต มีห่วงอะไรบ้างเราก็เตรียมความรู้ให้ด้วย อย่างเช่น ข้อกฎหมายมรดก ใครมีสิทธิ์ได้รับมรดกจากเราบ้าง เรื่องของการทำพินัยกรรมห้าอย่าง พินัยกรรมจะต้องทำอย่างไร ไปทำที่เขตทำที่ทนายหรือทำเองได้ การบริจาคอวัยวะที่ให้ความรู้สึกว่าได้ทำบุญ เรื่องของจดหมายสั่งเสียว่าก่อนตายอยากจะนอนห้องไหน อยากจะฟังเพลงของใคร อยากจะแต่งชุดไหน อยากจะอยู่บ้านไหน อยากจะให้ใครดูแล บางทีคนใกล้เสียไม่ได้ก็สั่งเสียไว้ก่อนเลย หรืองานศพตัวเองอยากจะให้มีอะไรเป็นของชำร่วย อยากจะให้เลี้ยงอะไร ลอยเถ้ากระดูกที่ไหน หรือที่สำคัญก็คือเรื่องของเจตจำนงในการรับการรักษา ที่ผ่านมาคุณหมอมักจะเจอสิ่งที่เรียกว่าความกตัญญูเฉียบพลัน ระหว่างมีชีวิตลูกหลานไม่ค่อยได้ดูแลพอเข้า ICU เริ่มถกเถียงกันแล้วว่าจะยื้อแค่ไหน เราสามารถแสดงเจตจำนงไว้ได้เลยเพื่อที่จะได้ให้คนทำสบายใจว่านี่เป็นความประสงค์ของเราผู้ป่วยจริงๆ เราก็เตรียมความรู้พวกนี้ไว้ให้

ที่มีพูดถึงพินัยกรรมอย่างนี้ดูเหมือนการเตรียมตัวตายอย่างหนึ่ง อยากถามว่าการเตรียมตัวตายสำคัญอย่างไร

เราเรียกว่าได้ตายดี ถ้าคนไม่ได้เตรียมตัวตายเลย ถึงวาระสุดท้ายถ้าเขามารู้ตัวอีกทีว่าใกล้ตายแล้ว สมมุติเคสที่เจอกันบ่อยมาก ไปตรวจเจอมะเร็งคุณหมอบอกว่าเหลืออีก 3 เดือนปรากฏว่าที่ผ่านมาไม่เคยเตรียมอะไรไว้เลย 3 เดือนนั้นเขาก็จะเต็มไปด้วยความทุกข์แล้วก็ไม่มีความพร้อมใดๆ หรือถ้าไม่ได้เตรียมพินัยกรรมที่เราเห็นข่าวใหญ่โตอยู่เยอะหลายคดีที่เจ้าของทรัพย์ไม่ได้ทำพินัยกรรมไว้แล้วปรากฏว่าลูกหลานฆ่ากันตาย เพราะฉะนั้นการเตรียมความพร้อมมันมีแต่ประโยชน์ ตัวผู้จะเสียชีวิตเองก็รู้สึกสบายใจขึ้นได้ตายดีเพราะหมดห่วงแล้ว หมดภาระเพื่อลูกหลานแล้ว วางแผนไว้หมดแล้ว ตัวลูกหลานเองก็ไม่ต้องมาแย่งชิงกัน พ่อแม่ระบุไว้แล้วว่าฉันได้เท่านี้ๆ ไม่ต้องมาปลอมพินัยกรรมไม่ต้องมาทุจริตอะไรกัน

เท่าที่เห็นในรีวิวเราก็จะเห็นภาพคาเฟ่สวยๆงามๆ แต่ว่าพอเข้ามาก็จะเห็นว่ามันมีความเป็นธรรมะเลยอยากรู้ feedback จากลูกค้าว่าเขารู้สึกอย่างไรที่ว่ามันไม่ใช่แค่คาเฟ่ที่พูดถึงเรื่องความตายเท่านั้นแต่พูดถึงเรื่องธรรมะด้วยซึ่งบางคนเขาอาจจะคิดว่าเป็นเรื่องไกลตัว

ส่วนใหญ่คนที่มาก็เข้าใจ Concept เข้าใจแนวคิดของที่นี่ที่พูดเรื่องของปรัชญาการใช้ชีวิต แล้วนำผลเหล่านั้นไปส่งต่อให้สมาชิกท่านอื่นในสังคม เรื่องของคนที่มาและเข้าใจว่าเป็นเรื่องของคาเฟ่ ส่วนหนึ่งก็จะมาถ่ายรูป ชอบบ้างไม่ชอบบ้างก็กลับไป แต่ส่วนหนึ่งที่มาแล้วทดลองเครื่องมือที่เราเตรียมไว้ ลองตอบคำถาม ก็เป็นเรื่องน่าดีใจว่าหลายคนก็ตอบกลับมาว่าเขาไม่เคยถามตัวเองแบบนี้ ไม่เคยนึกถึงสิ่งเหล่านี้พอนึกถึงก็รู้สึกว่าของชีวิตเขาเองมันเปลี่ยนไป เราก็จะมีลูกเล่นว่าตอบคำถามนี้ลด 5 บาทเหมือนสนุกๆแต่จริงๆในเบื้องหลังความสนุกเราต้องการให้เขาคิด

ถ้าเกิดมีสถานที่แบบนี้ที่อื่นเกิดขึ้นเยอะๆ จะช่วยให้คนไทยเข้าใจศาสนาพุทธมากขึ้นหรือเปล่า

ใช่ เพราะที่จริงธรรมะเนี่ยเหมาะกับคนรุ่นใหม่มาก ไม่อยากจะแนะนำธรรมะผ่านพิธีกรรมเพียงอย่างเดียว แต่ผ่านตัวเครื่องมือตัวกลไกที่ให้คุณได้ไปสังเกตจริงๆ ว่ารูปนี้คืออะไรใช้ตาดูให้รู้ เสียงนี้เพราะหรือไม่ต้องใช้หูฟัง เป็นความคิดเป็นตรรกะเหตุผล

หลายคนคงไม่มีโอกาสมาที่นี่ทุกวัน แล้วในชีวิตประจำวันมันมีคำถามไหนที่เราควรตั้งคำถามกับตัวเองบ้าง?

คงเป็นคำถามที่ว่าหลับไปคืนนี้ พรุ่งนี้ตื่นมาจะเจอพรุ่งนี้หรือชาติหน้า ถามตัวเองให้ไม่ประมาท

https://www.facebook.com/WorkpointNews/videos/593513547684594/