หลายคนคงเคยไปเที่ยวเชียงดาว และเชื่อว่าอาจมีบางคนเคยไปพักที่ ‘บ้านพัก เฮือนสุข’ โฮมสเตย์เล็กๆ ที่มี ‘อะลูมิ เลายี่ปา’ ลีซูรุ่นใหม่ ที่ใช้ความรู้จากปริญญาตรีด้านวิชาการท่องเที่ยว กลับบ้านไปพัฒนาโฮมสเตย์ ขายน้ำพริก พร้อมๆ กับหาแนวทางพัฒนาชุมชนและสร้างความมั่นคงทางอาหารอย่างยั่งยืน

เด็กจบปริญญาคนเดียวในหมู่บ้านขอกลับดอย

‘อะลูมิ’ เล่าให้ฟังว่า เธอเป็นลูกสาวของภูเขา  เพราะลืมตาออกมาดูโลก ก็มองเห็นดอยหลวงเชียงดาวโอบกอดเธอไว้ทุกวันทุกคืน จนกระทั่งเธอได้เข้าเรียนมัธยมปลายในตัวอำเภอเชียงดาว และไปศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ สาขาวิชาการท่องเที่ยว

เธอเล่าให้ฟังว่า ตอนเลือกเรียนไม่ได้คิดอะไรมาก แต่สิ่งที่ได้ทำคือการกลับดอยมาช่วยพี่สาวกับพี่เขยทำโฮมสเตย์ชื่อ ‘ระเบียงดาว’ ในช่วงปิดเทอม ได้เงินเป็นค่าเล่าเรียนจนเรียนจบ

พอเรียนจบ เธอตัดสินใจกลับบ้านมาช่วยพี่สาวขายกาแฟ และนำเงินเก็บจำนวนหนึ่งเปิดโฮมสเตย์ของตัวเอง โฮมสเตย์ ‘บ้านพัก เฮือนสุข’ ของอะลูมิ สร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำ จากนักท่องเที่ยวที่เดินทางมาพักตลอดฤดูหนาว ยิ่งทำให้เธอมั่นใจว่า การไปเรียนวิชาการท่องเที่ยวเป็นการตัดสินใจที่ถูกต้องแล้ว

แตกไลน์ขายน้ำพริก คิดเรื่องความมั่นคงทางอาหาร

ช่วงโควิด-19 ที่ธุรกิจโรมแรมได้รับผลกระทบอย่างหนัก โฮมสเตย์ของอะลูมิก็ไม่พ้นถูกผลกระทบนี้ไปด้วย เธอตัดสินใจปรับตัว ชวนพี่ๆ น้องๆ ทำ ‘น้ำพริกลีซูนรก’ ขายออนไลน์

‘น้ำพริกลีซูนรก’ ใช้พริกพันธุ์พื้นเมืองของลีซู เมล็ดอวบ รสชาติเผ็ด ชาวบ้านมักปลูกไว้ตามสันดอย ซึ่งตามปกติ น้ำพริกลีซูนรก เป็นอาหารเลี้ยงแขกโฮมสเตย์อยู่แล้ว และเป็นเมนูที่ใครกินก็ติดใจจนแขกต้องกลับมาสั่งออนไลน์

เธอเลยต่อยอดทำน้ำพริกลีซูนรกใส่กระปุก แพ็กขายส่งผ่านไปรษณีย์ไปทั่วประเทศ

อะลูมิเล่าว่า ที่บ้านของเธอมีวัตถุดิบเฉพาะตัวอีกมาก ไม่ว่าจะเป็นข้าวไรสายพันธุ์หลากหลาย เช่น ‘หย้า ด่า แหล๊ะ’ หรือข้าวพันธุ์ลาย ‘หย้า ด่า มา’ หรือข้าวเม็ดใหญ่ ‘หย้า บี้ ฉวิ’ หรือที่ชาวบ้านเรียกว่าข้าวเมล็ดสีเขียว

แต่ที่โดดเด่นคือ ‘อุพิ’ หรือผักกาดดอยรสชาติขมๆ แต่อร่อยมาก นอกจากจะเก็บสดๆ มาทำอาหารแล้ว พี่น้องลีซูจะเอามาแปรรูปโดยเอาไปตากแห้ง แล้วเก็บใส่ถุงมัดไว้ พอถึงเวลาก็เอามาทำกับข้าว ก็เอามาแช่น้ำ แล้วก็เอาไปผัดหรือแกงใส่หมู ไก่ ก็อร่อยเลย

ที่นี่ยังมี ‘อะ ปวู แกว๊ะ’ หรือ แตงเปรี้ยว ลูกใหญ่ๆ เนื้อเยอะ รสชาติออกเปรี้ยวๆ หน่อย แต่ทำอาหารได้อร่อยมากเช่นกัน

ฝันที่ใกล้ความจริง ทำหมู่บ้านท่องเที่ยวยั่งยืน

ที่ผ่านมา หลังจากเกิดปัญหาเรื่องโควิด-19 จนนำไปสู่มาตรการล็อคดาวน์ อีกทั้งสถานการณ์ความขัดแย้งระหว่างเจ้าหน้าที่อุทยานฯ กับชาวบ้าน เรื่องการทำโฮมสเตย์ เริ่มผ่อนคลายลง ทำให้โฮมสเตย์ชุมชนลีซูบ้านนาเลาใหม่ ฟื้นตื่นขึ้นมาอีกครั้งหนึ่ง

อะลูมิ บอกว่า ตอนนี้ชาวบ้านมีความหวัง มีความฝันร่วมกันว่า ถ้าเป็นไปได้ เราอยากให้ชุมชนของเราเป็นหมู่บ้านท่องเที่ยวแบบยั่งยืน เพราะที่ผ่าน เราเจอกับวิกฤติปัญหามากมาย ทั้งปัญหาภายในชุมชนเอง และปัญหาจากคนภายนอก จากภาครัฐด้วย

เธอวางแผนว่า อยากจะทำปฏิทินการท่องเที่ยวในชุมชนตลอดทั้งปี ว่าในแต่ละเดือน ชุมชนมีประเพณีวัฒนธรรมดีๆ อะไรบ้าง ที่จะนำเสนอให้นักท่องเที่ยวได้เข้ามาเที่ยวชมกันตลอดทั้งปี

อะลูมิบอกว่า ถ้านับจากงานปลูกข้าวไร่ ช่วงต้นฤดูฝน เกี่ยวข้าวไร่ ในช่วงปลายปี งานทำบุญถวายพืชผลแรก ประเพณีกินข้าวใหม่ ประเพณีปีใหม่ลีซู งานปีใหม่น้อย งานทำบุญบรรพบุรุษ รวมไปถึงการรื้อฟื้นเรื่องการแต่งกายประจำเผ่า การแสดงดนตรีประจำเผ่า ซึ่งเชื่อว่ากิจกรรมเหล่านี้ ล้วนนำมากระตุ้นส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศและการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ได้เป็นอย่างดี

สิ่งที่เธอและคนในชุมชนเริ่มต้นแล้ว คือการตั้งกติกาชุมชน และมีมติชุมชนร่วมกัน เช่น จะหักเงินจากค่าที่พักส่วนหนึ่ง เพื่อเป็นกองทุนช่วยกิจกรรม รวมไปถึงเรื่องการจัดการไฟป่า ซึ่งจะช่วยให้โฮมสเตย์ชุมชนลีซูบ้านนาเลาใหม่ ฟื้นตื่นขึ้นมาอีกครั้งหนึ่ง

เรื่องโดย องอาจ เดชา

ผลิตโดย โครงการอบรมผู้สื่อข่าวภูมิภาคในการสื่อสารนวัตกรรมและเศรษฐกิจฐานราก สนับสนุนโดย กองทุน กทปส.