วันวาเลนไทน์เมื่อปีที่แล้ว คู่รัก LGBT+ ไทยได้จดทะเบียน ‘ปลอมๆ’ ที่เขตบางขุนเทียน แต่จนถึงปัจจุบันกฎหมายเปิดทางให้สมรสได้จริงๆ ก็ยังคงค้างอยู่ในสภาฯ แต่ยังไม่ถูกนำมาพิจารณาเสียที เพราะสภาฯ ล่มกันอย่างต่อเนื่อง

ท่ามกลางกระแสข่าวยุบสภาฯ และระยะเวลาสมัยประชุมที่สั้นลงเรื่อยๆ ร่าง ‘พ.ร.บ.คู่ชีวิต’ และ ‘สมรสเท่าเทียม’ จะทันในสภาฯ ชุดนี้ไหม แล้วถ้าไม่ทัน อนาคตของสองร่างกฎหมายนี้จะเป็นอย่างไร สำนักข่าว TODAY สรุปความเป็นไปได้ในแต่ละแบบมาให้

⚫️ ทำไมสภาฯ ล่ม ไปเรื่อยๆ ?

การเดินทางของร่าง ‘พ.ร.บ.คู่ชีวิต’ และร่าง ‘สมรสเท่าเทียม’ ได้ผ่านการพิจารณาของคณะกรรมาธิการวิสามัญ​ (กมธ.) แล้ว และได้กลับเข้ามาบรรจุในวาระการประชุมสภาฯตั้งแต่วันที่ 23 พ.ย. ปีที่แล้ว ถ้าถึงคิวพิจารณาก็จะเป็นการพิจารณารายมาตราในวาระที่ 2 และ 3 

ปัญหามันอยู่ตรงที่การพิจารณากฎหมายต้องดำเนินตามวาระ แต่คิวก่อนหน้ากฎหมายทั้ง 2 นี้คือ ‘พ.ร.บ.กัญชา–กัญชง’ ซึ่งเริ่มพิจารณามาตั้งแต่ 14 ธ.ค. 2565 และอย่างที่ทุกคนรู้กันดีว่ากฎหมายเรื่องนี้เป็น ‘การเมือง’ และต้องอภิปรายกันแทบทุกมาตรา ซึ่งแม้สภาฯ จะมากันครบองค์ประชุมทุกครั้ง ประธานสภาฯ ก็เคยประเมินว่าจะใช้เวลาพิจารณานานราว 2-3 สัปดาห์ 

แต่ทุกวันนี้เกิดเหตุการณ์องค์ประชุมไม่ครบ ส่งผลให้ สภาฯ ล่มมาราว 4 ครั้งแล้วในระหว่างการพิจารณากฎหมายฉบับนี้ ประกอบกับแนวโน้มเลือกตั้งใกล้เข้ามาทุกที เมื่อทิศทางการเมืองเริ่มชัดเจนขึ้น และสมัยประชุมที่ใกล้จะหมดลง จะเห็นได้ว่า ส.ส. เริ่มหันไปโฟกัสกับการโยกย้ายขั้วการเมืองกันมากกว่า มี ส.ส. ลาออกแทบทุกสัปดาห์ 

ธัญวัจน์ กมลวงศ์วัฒน์ ส.ส.พรรคก้าวไกล ผู้ร่วมเสนอร่าง ‘สมรสเท่าเทียม’ เล่าถึงความกังวลว่า “จริงๆ ลึกๆ พี่ก็กังวลเพราะเป้าของพี่คิดว่ามันควรจะเข้าตั้งแต่ปลาย ธ.ค.​ พอมันเลยมา ม.ค. แล้ว ‘พ.ร.บ.กัญชา–กัญชง’ ไม่มีทีท่าว่าจะจบ ความกังวลนี้มันก็ใหญ่ขึ้น แล้วก็คิดว่ามันจะเป็นไปได้ที่จะพิจารณาทันหรือไม่” 

⚫️ ใกล้เวลาปิดสมัยประชุมเข้าทุกที

การประชุมสภาฯ ชุดนี้มีกำหนดปิดสมัยประชุมสุดท้ายในวันที่ 28 ก.พ. แต่ไม่ใช่ทุกวันจะมีการพิจารณากฎหมาย โดยปกติแล้วสภาผู้แทนราษฎรกำหนดวันประชุมสัปดาห์ละ 1-2 ครั้งและต้องแบ่งวันเพื่อนัดประชุมร่วมรัฐสภาเพื่อพิจารณากฎหมายฉบับอื่นด้วย ทั้งนี้มีความพยายามที่จะเสนอให้เพิ่มวันเพื่อเร่งพิจารณาอีกวันในทุกวันศุกร์ แต่ก็ยังไม่เกิดขึ้น ขณะที่การเลื่อนลำดับพิจารณากฎหมายก็ยังไม่ได้ข้อยุติ

หากสถานการณ์เป็นอย่างนี้ไปเรื่อยๆ คือการพิจารณา ‘พ.ร.บ.กัญชา–กัญชง’ ไม่จบ และหมดสมัยประชุมก่อน ‘พ.ร.บ.คู่ชีวิต’ และ ‘สมรสเท่าเทียม’ ก็อาจจะถูกปัดตกไปได้ (อธิบายเพิ่มเติมด้านล่าง)

“ถ้าเสนอเลื่อนขึ้นมาได้ ก็น่าจะยังมีลุ้นให้กฎหมายผ่านสภาฯ ชุดนี้อยู่ เพราะว่าถ้าผ่านสภาผู้แทนราษฎร วาระ 2-3 ภายในช่วงเดือน ม.ค. หรือ ต้น ก.พ. แล้วให้วุฒิสภา พิจารณา 3 วาระรวดได้ โดยวาระ 2 ให้ตั้งกรรมาธิการเต็มสภา ใช้วุฒิสภาทั้งชุดพิจารณาในห้องใหญ่เลย และไม่ต้องแก้ไขสักคำ ถ้าแบบนี้ก็จะสามารถพิจารณาจบภายในสภาชุดนี้ได้ ซึ่ง Scenario (ฉากทัศน์) นี้ โอกาสเกิดค่อนข้างต่ำ ขึ้นอยู่กับว่าแรงกดดัน ส.ว. มีมากแค่ไหน” บุณยนุช มัทธุจักร เจ้าหน้าที่ iLaw กล่าว พร้อมอธิบายเพิ่มว่าในรัฐสภาชุดนี้ เคยมีร่างกฎหมายที่ผ่าน ส.ว. 3 วาระรวดมาแล้ว เช่น ‘พ.ร.บ.เครื่องราชฯ’ และ ‘พ.ร.บ.ทำแท้งปลอดภัย’

⚫️ หากยุบสภาฯ ก่อนครบวาระ ?

เมื่อทิศทางกลุ่มก้อนการเมืองเริ่มชัดเจน หนึ่งในข่าวลือหนาหูคือการยุบสภาฯ ก่อนหมดวาระ คนเดียวที่จะมีอำนาจนี้คือนายกฯ ซึ่งทางเลือกนี้จะส่งผลให้บรรดานักการเมืองย้ายไปสังกัดพรรคใหม่ได้สะดวกขึ้น เพราะกำหนดระยะเวลาเป็นสมาชิกพรรคสั้นลง จากต้องอยู่มานานกว่า 90 วันเหลือแค่ 30 วัน

แน่นอนว่าการยุบสภาฯ ก็จะทำให้ ส.ส. หมดสิ้นสภาพไปทันที และกฎหมายที่ยังค้างพิจารณาอยู่ก็จะถูกแช่แข็งหรือมีโอกาสถูกปัดตกไปเลยได้

⚫️ สภาฯ ใหม่ ต้องทำยังไงกับกฎหมายที่ค้างอยู่ ?

ในทั้งสองกรณีข้างต้น คือทั้งอายุของสภาฯ สิ้นสุดลง หรือ มีการยุบสภาฯ ตามรัฐธรรมนูญ มาตรา 147 แล้ว กฎหมายที่รัฐสภายังไม่เห็นชอบก็จะถูกปัดตกไปทันที แต่ก็มีช่องทางที่จะทำให้กฎหมายที่ค้างอยู่ได้พิจารณาต่อ นั่นก็คือเมื่อตั้งคณะรัฐมนตรี (ครม.) หลังการเลือกตั้งแล้ว ต้องให้ ครม. ร้องขอภายใน 60 วัน เพื่อนำกฎหมายที่ค้างอยู่กลับมาพิจารณา โดยให้นับจากวันเรียกประชุมรัฐสภาครั้งแรก

อีกหนึ่งคำถามคือจะพิจารณาต่อในวาระไหน ? จะต้องกลับมาเริ่มใหม่หรือเปล่า ? ปัจจุบันทั้งร่าง ‘พ.ร.บ.คู่ชีวิต’ และ ‘สมรสเท่าเทียม’ ผ่านวาระแรกไปแล้ว กมธ.พิจารณาเสร็จแล้วและค้างอยู่ที่วาระ 2 หากไม่ทันสภาฯ ชุดนี้ และ ครม.หลังการเลือกตั้งใหม่ ได้เสนอให้กลับมาพิจารณา เรื่องนี้ เจ้าหน้าที่ iLaw ระบุว่า ตามข้อบังคับการประชุมสภาผู้แทนราษฎร 2562 ข้อ 141 สามารถพิจารณาในวาระ 2 ต่อได้เลย อย่างไรก็ตามข้อบังคับดังกล่าวอาจมีการเปลี่ยนแปลงในสภาฯ ชุดใหม่ก็ได้

ท่ามกลางความติดขัดในเวลาที่น้อยลงเรื่อยๆ ของสภาฯ ชุดนี้ และทางเลือกยุบสภาฯ ก็อาจถูกหยิบมาใช้ได้ทุกเมื่อ แนวโน้มการผ่านกฎหมายสิทธิแต่งงานของเพศเดียวกันก็เป็นไปได้ยากมากที่จะทันวันวาเลนไทน์นี้ แต่จะถูกหยิบมาพิจารณาเมื่อไหร่ และผ่านทั้ง 2 ฉบับหรือไม่ คงต้องจับตาดูกันอีกสักระยะ