ไม่ใช่แค่เรื่องของคนใช้ ‘OPPO-realme’ อย่างเดียวแล้ว กรณีผู้ใช้สมาร์ทโฟน พบแอปพลิเคชันกู้เงินเถื่อน ‘สินเชื่อความสุข’ และ ‘Fineasy’ ถูกติดตั้งมาพร้อมเครื่องตั้งแต่วันแรกซื้อ แถมไม่สามารถลบแอปฯ ให้หายถาวรด้วยขั้นตอนปกติ สร้างความตื่นตกใจให้ผู้ใช้งาน

เรื่องราวเป็นมายังไง ใครทำอะไรไปแล้วบ้าง และยังต้องจับตาในประเด็นไหน เราจะมาไล่เลี่ยงไปพร้อมๆ กัน

1) “จ๊ะเอ๋ตัวเอง” ข้อความนี้ถูกโพสต์ เมื่อวันที่ 10 ม.ค. ในเพจ คุณลุงไอที ครีเอเตอร์ด้านดิจิทัล พร้อมภาพหน้าจอโทรศัพท์ OPPO A3x ที่ถูกติดตั้งแอปฯ ชื่อว่า ‘สินเชื่อความสุข’ 

โดยตั้งข้อสังเกต น่าจะเป็นเพราะแบรนด์สมาร์ทโฟน รับเงินในลักษณะ ‘OEM Ads’ ติดตั้งแอปฯ แบบ Pre-installed app ซึ่งจะมาเป็นแอปฯ ระบบ และพบว่าแอปฯ ดังกล่าวไม่สามารถลบได้

ก่อนที่ค่ำวันเดียวกัน คุณลุงไอที จะอัปเดตเพิ่มว่า แอปฯ ‘Fineasy’ ไม่มีฟีเจอร์กู้เงิน และไม่ส่งแจ้งเตือนกู้เงินแล้ว แต่ต้องดำเนินการต่อกับแอปฯ ‘สินเชื่อความสุข’ พร้อมเรียกร้องให้หน่วยงานรัฐเข้ามาดูแล เยียวยา รวมทั้งสืบสวนต่อว่าเกิดขึ้นได้อย่างไร และต้องประเมินว่ามีความเสียหายในระดับไหน มีข้อมูลรั่วไหลมากแค่ไหนแล้ว

2) ตีเหล็กต้องตีตอนร้อน คุณลุงไอที โพสต์ข้อความต่อเนื่อง 07.00 น. วันเสาร์ที่ 11 ม.ค. ย้ำความเทพของแอปฯ สินเชื่อความสุข ระบุ เลือกเฉพาะเครื่องราคาถูก ปล่อยมากับอัปเดตเครื่องรุ่นที่เริ่มเก่าแล้ว และมาเป็นแอปฯ ระบบ ทำให้ผู้ใช้ลดความระวังลงไป

เงื่อนไขทั้งหมดนี้ คุณลุงไอที ชี้ว่าลงล็อกเป๊ะกับเป้าหมายของมิจฉาชีพ คือ ผู้สูงอายุ เด็ก คนที่ไม่เท่าทันข่าวสาร และผู้มีรายได้น้อย

3) ต่อมา บัญชี X ของ 9TANA ซึ่งมีผู้ติดตามในสายไอทีจำนวนมาก ได้แชร์โพสต์ของ คุณลุงไอที ออกไป และอธิบายต่อว่า การ pre-load แอปฯ ของค่ายมือถือไม่ใช่เรื่องแปลก แต่จะไม่เกิดขึ้นกับแอปฯ ผิดกฎหมาย

“ตรวจแอปฯ ที่เป็นข่าวตอนนี้ ที่อยู่ติดต่อบนเว็บไม่มี ใช้ฟรีอีเมล รายละเอียดผู้ครอบครองโดเมนเว็บก็ปิดบังไว้ หาใบอนุญาตของแบงก์ชาติก็ไม่พบ ทำตัวไม่ต่างกับเว็บการพนัน 888”

4) การรับรู้วงกว้างเกิดขึ้น เมื่อ สภาองค์กรของผู้บริโภค โพสต์ข้อความแจ้งเตือนเป็นทางการ ย้ำความน่ากังวล คือ แอปฯ ไม่สามารถลบออกจากเครื่องได้ และยังสามารถส่งการแจ้งเตือนเชิญชวนให้กู้เงิน รวมถึงเข้าถึงข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ใช้ เช่น รายชื่อผู้ติดต่อและเบอร์โทรศัพท์

สภาองค์กรของผู้บริโภค มองว่า การที่แอปฯ ฝังตัวอยู่ในระบบของสมาร์ทโฟน ทำให้ผู้ใช้งานทั่วไปไม่สามารถควบคุมหรือป้องกันการเข้าถึงข้อมูลส่วนตัวได้อย่างมีประสิทธิภาพ และการติดตั้งโดยไม่ได้รับความยินยอมจากผู้ใช้ นับเป็นการละเมิดสิทธิขั้นพื้นฐาน และเสี่ยงต่อการนำข้อมูลไปใช้ในทางที่ผิด 

ทั้งนี้ เรียกร้องให้ตรวจสอบและเรียกร้อง 5 เรื่อง ดังนี้ 

• อันตรายต่อทรัพย์สินหรือไม่ 
• ตรวจสอบการละเมิดสิทธิข้อมูลส่วนบุคคลอย่างจริงจัง 
• ตรวจสอบค่ายมือถือ ที่ปล่อยให้แอปฯ อันตรายติดตั้งในสมาร์ทโฟน 
• เรียกร้องบริษัทผู้ผลิตสมาร์ทโฟนและเพลย์สโตร์ กำหนดมาตรการคัดกรองและบล็อกแอปฯ ผิดกฎหมาย 
• ออกมาตรการควบคุมการปล่อยสินเชื่อผิดกฎหมาย

5) 12 ม.ค. OPPO ประเทศไทย แถลงขอโทษทันที ระบุ ตระหนักและให้ความสำคัญเป็นอย่างยิ่งกับประสบการณ์การใช้งาน และความปลอดภัย ด้านความเป็นส่วนตัวของผู้ใช้งาน ยืนยัน จะจัดการกับปัญหานี้อย่างจริงจังและรวดเร็วที่สุด

OPPO แจงเบื้องต้น หยุดการติดตั้งแอปพลิเคชัน ประเภทสินเชื่อทั้งหมดที่ติดตั้งไว้ล่วงหน้า รวมถึงหยุดแนะนำแอปพลิเคชันประเภทนี้ใน APP Market 

6) ถัดมา realme ออกแถลงในลักษณะเดียวกัน ระบุ แอปฯ Fineasy ได้ทำการลบข้อมูลเกี่ยวกับสินเชื่อออกทั้งหมด และคงไว้เพียงฟีเจอร์ที่เกี่ยวข้องกับการบริการในชีวิตประจำวันเท่านั้น โดยจะเร่งอัปเดตให้ผู้ใช้งาน ถอนการติดตั้งด้วยตัวเอง 

7) ทราบกันดีว่า OPPO และ realme เป็นเจ้าของเดียวกัน และมาจากโรงงานผู้ผลิตเดียวกันจากประเทศจีน แต่เข้าสู่ประเทศไทย โดยตัวแทนจำหน่าย 2 บริษัท 

• บริษัท โพสเซฟี่ กรุ๊ป จำกัด ตัวแทนจำหน่ายโทรศัพท์มือถือ OPPO 
• บริษัท โปรทา จำกัด ตัวแทนจำหน่ายโทรศัพท์มือถือ realme

8 ) ระหว่างรอความชัดเจน โลกออนไลน์เกิด #OPPOFighting ขึ้นมา โดยถูกตั้งข้อสังเกต ว่า เป็นปฏิบัติการหวังฟื้นความเชื่อมั่นของแบรนด์ เนื่องจากโพสต์ผ่านบัญชีของบุคคลที่คาดว่าเป็นพนักงานปัจจุบัน และอดีตพนักงาน ทั้งข้อความที่ใช้ และแฮชแท็กทิ้งท้าย เหมือนกันทั้งหมด 

9) กสทช. เรียก OPPO-realme แจงวันนี้ 13 ม.ค. ก่อนเปิดให้สื่อซักถามสั้นๆ ตัวแทนทั้งสองบริษัท รับว่าติดตั้งแอปฯ มากับตัวเครื่องตั้งแต่ออกจากโรงงาน ผู้บริหารของ OPPO อ้างเพื่ออำนวยความสะดวก ในการทำธุรกรรมทางการเงินผ่านแอปฯ ซึ่งใช้แนวคิดเดียวกันกับทรูวอลเลต

จุดสำคัญคือยอมรับ ว่าไม่ได้ขออนุญาตธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) สำหรับการติดตั้งแอปฯ และยังไม่สามารถถอนการติดตั้งทั้งหมดทันที

“ณ ตอนนี้ สินเชื่อความสุข สามารถยกเลิกการติดตั้งได้เองอยู่แล้ว ส่วน Fineasy รอผู้ผลิตแก้ไข ส่ง OTA มาให้เรา แล้วจะให้ลูกค้าอัปเดตซอฟต์แวร์ผ่าน OTA จึงสามารถยกเลิกการติดตั้งได้เองเลย” หนึ่งในตัวแทน OPPO ระบุ

10) คำถามที่ตัวแทนทั้ง 2 บริษัทยังต้องไปหาคำตอบ เพื่อสำแดงให้ กสทช. ทราบในวันที่ 16 ม.ค. คือ

• เจ้าของแอปฯ เป็นใคร
• มีการแต่งตั้งให้ใครเป็นผู้ดูแลข้อมูลลูกค้า ไทยซึ่งเป็นผู้ดูแลจัดจำหน่าย หรือจีนในฐานะผู้ผลิต

พ.ต.อ. สุรพงศ์ เปล่งขำ ผู้อำนวยการสำนักตรวจสอบและกำกับดูแล สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล (สคส.) ให้ความชัดเจนว่า ทาง OPPO china และ realme chaina เป็นผู้ควบคุมข้อมูล มีการใช้เปิดเผยข้อมูลลูกค้า ซึ่งอยู่ในราชอาณาจักรไทย ดังนั้น กฎหมายก็มีผลบังคับใช้กับตัวผู้ควบคุมข้อมูลที่อยู่ในจีน 

ด้วยการแต่งตั้งผู้แทนในประเทศ  ‘ซึ่งรับผิดไม่จำกัด’ คือ ต้องปฏิบัติตามมาตรการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของประเทศไทย ถ้าตรวจสอบพบฝ่าฝืน ก็ต้องรับผิดตามกฎหมาย ซึ่งมีโทษทั้งทางแพ่ง อาญา และปกครอง

11) ล่าสุด สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล (สคส.) หรือ PDPC เปิดเผยว่า บริษัทจะงดจำหน่ายโทรศัพท์ที่มีการติดตั้งแอปฯ ดังกล่าว จนกว่าจะแก้ไขหรือถอนการติดตั้งไป เนื่องจากอาจเป็น การเก็บรวบรวมใช้และเปิดเผยข้อมูลผิดวัตถุประสงค์ ตาม ม.21

ส่วนโทรศัพท์ที่ได้จำหน่ายไปแล้ว ให้กำหนดช่องทางให้ลูกค้าสามารถถอนการติดตั้งแอปฯ ดังกล่าวออกได้ โดยให้จัดทำ Timeline ในการนำแอปฯ ออกจากโทรศัพท์ อย่างช้าให้แล้วเสร็จภายใน 30 วัน

คงต้องรอติดตาม 16 ม.ค. นี้ จะมีความชัดเจนอะไรเพิ่มเติมหรือไม่ แล้วนานแค่ไหนผู้บริโภคถึงจะสามารถ ถอนการติดตั้ง Fineasy ได้ทั้งหมด ทั้งนี้ ตัวแทนทั้ง 2 บริษัท ยังต้องเข้าชี้แจงกับ สคบ. ในวันพรุ่งนี้ 14 ม.ค. หลังมีคำสั่งให้ชี้แจงด่วนจากสำนักนายกรัฐมนตรี