สำรวจ Social Movement ที่สำคัญแห่งยุค

ในช่วงอาทิตย์ที่ผ่านมา คำถาม “What do you think has been the most important social movement of your generation, and why?” ซึ่งแปลเป็นภาษาไทยว่า “คุณคิดว่าการเคลื่อนไหวทางสังคมใดที่มีความสำคัญสำหรับคนรุ่นคุณ และเพราะอะไร” กลายเป็นกระแสถกเถียงกันเป็นวงกว้าง เพราะนี่คือคำถามที่ถูกใช้ในรอบ 5 คนสุดท้ายของเวทีประกวด Miss Universe ครั้งที่ 66 ประจำปี 2017 เพื่อถามมารีญา พูลเลิศลาภ ตัวแทนจากประเทศไทย

หลายฝ่ายมองว่าคำถามที่ว่าเป็นคำถามเปิดกว้างเกินไป ไม่เฉพาะเจาะจงเหมือนกับคำถามที่ถามตัวแทนจากประเทศอื่นๆ การตอบคำถามในเวลาจำกัดที่ทั้งบีบคั้นและกดดันจึงเป็นเรื่องที่ทำได้ยาก ขณะที่บางส่วนก็มองว่า “การเคลื่อนไหวทางสังคม” เป็นประเด็นที่เฉพาะเจาะจงเกินไป คนที่ไม่ได้ติดตามข่าวสารเรื่องราวทางสังคมอาจไม่เข้าใจด้วยซ้ำว่าคำว่าการเคลื่อนไหวทางสังคมหมายถึงอะไร

อะไรคือการเคลื่อนไหวทางสังคม

อันที่จริงแล้วการเคลื่อนไหวทางสังคมเป็นเรื่องที่เราพบเห็นตามหน้าข่าวโดยทั่วไป เพียงแต่บางครั้งเราอาจเข้าใจปรากฏการณ์เหล่านี้ในฐานะการประท้วงหรือการเรียกร้อง แม้ว่านักวิชาการยังคงถกเถียงถึงคำจัดความที่ชัดเจนของการเคลื่อนไหวอยู่ แต่โดยรวมแล้วการเคลื่อนไหวทางสังคมคือการรวมตัวของคน กลุ่ม หรือองค์กรจำนวนหนึ่ง เพื่อสร้างข้อเรียกร้องร่วมให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางสังคม ซึ่งโดยมากเป็นการเรียกร้องต่อผู้มีอำนาจหรือคนกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งในสังคม

การเคลื่อนไหวทางสังคมเป็นประเด็นสำคัญที่ศึกษาในสาขาวิชารัฐศาสตร์และสังคมวิทยา สำคัญจนถึงขนาดว่านักวิชาการจำนวนหนึ่งศึกษาการเคลื่อนไหวทางสังคมโดยเฉพาะเลยทีเดียว โดยเรื่องที่ศึกษาก็หลากหลายครอบคลุมตั้งแต่การศึกษาโครงสร้างองค์กร/เครือข่ายยุทธศาสตร์ พื้นที่ ทรัพยากรที่ใช้ในการเคลื่อนไหว เรื่อยไปจนถึงการศึกษาอัตลักษณ์ของเคลื่อนไหว เช่น คนที่ออกมาเคลื่อนไหวในเรื่องเดียวกัน เขารู้สึกเป็นพวกเดียวกันมากแค่ไหน แล้วการแสดงอัตลักษณ์ของเขานั้นเห็นใครหรือประเด็นอะไรเป็นศัตรูของเขา

สื่อที่ใช้ในการเคลื่อนไหวก็เป็นเรื่องที่นักวิชาการให้ความสนใจในการศึกษาไม่น้อย เช่น บทบาทของเพลงต่อการเคลื่อนไหวในสังคม อย่างพวกเพลงเพื่อชีวิต หรือแม้แต่เพลงป๊อบ ถูกใช้เป็นเครื่องมือในการกล่อมเกลาให้คนรุ่นใหม่เข้าร่วมกลุ่มมวลชนหัวรุนแรงที่เชื่อในความเหนือกว่าของคนขาว ยิ่งในปัจจุบันที่สังคมออนไลน์กลายเป็นเครื่องมือสำคัญในการสื่อสาร การศึกษาลักษณะการสื่อสารของการเคลื่อนไหวทางสังคมจึงได้รับความสนใจมาก

การเคลื่อนไหวทางสังคมในปัจจุบัน

ดังที่บอกไปตอนต้นว่าประเด็นคำถามเรื่องการเคลื่อนไหวทางสังคมจะว่าแคบก็แคบ จะว่ากว้างก็กว้าง เพราะขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมในปัจจุบันมีความหลากหลาย ทั้งในแง่พื้นที่ของการเรียกร้อง และประเด็นที่เรียกร้อง

ลองเริ่มที่ใกล้ตัวในประเทศไทย การเรียกร้องของมวลชนทั้งเสื้อเหลืองและเสื้อแดงล้วนเรียกได้ว่าเป็นการเคลื่อนไหวทางสังคมทั้งสิ้น ในระดับที่ย่อยลงมา การรณรงค์ปล่อยตัวนักโทษการเมือง การเรียกร้องสิทธิมนุษยชน การเรียกร้องให้มีเสรีภาพในการแสดงออก การเคลื่อนไหวต่อต้านการสร้างเขื่อน การสร้างโรงงานไฟฟ้าถ่านหินก็ล้วนเป็นการเคลื่อนไหวทางสังคม

ในระดับนานาชาติ การเคลื่อนไหวทางสังคมที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องและมักปรากฏอยู่บนหน้าข่าวอยู่บ่อยครั้ง คือการเรียกร้องการรักษาสิ่งแวดล้อม เช่น การเคลื่อนไหวของกลุ่มกรีนพีซ ที่มักจะใช้วิธีการประท้วงอย่างสร้างสรรค์ และบางครั้งก็เสี่ยงภัย เช่นการปีนขึ้นไปแขวนป้ายเรียกร้องให้รักษาสิ่งแวดล้อมบนรูปปั้นพระเยซูคริสต์ที่ประเทศบราซิล

ส่วนขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมที่เป็นกระแสในช่วงสองสามปีมานี้ก็คือการเรียกร้องสิทธิในการแต่งงานของเพศเดียวกัน แต่แม้ว่าการเรียกร้องทางกฎหมายอาจเพิ่งเกิดขึ้นในช่วงไม่กี่ปี การเรียกร้องให้ยอมรับความหลากหลายทางเพศนั้นเกิดขึ้นมาหลายทศวรรษแล้ว โดยในหลายเมืองใหญ่มีการจัดการเดินพาเหรด Gay Pride เพื่อสร้างความตระหนักในเรื่องดังกล่าว

อย่างไรก็ตาม การเคลื่อนไหวทางสังคมไม่จำเป็นต้องเรียกร้องการเปลี่ยนแปลงในทิศทางที่ก้าวหน้าขึ้นเสมอไป ดังจะเห็นได้จากการเคลื่อนไหวต่อต้านผู้อพยพจากประเทศในตะวันออกกลางและแอฟริกาในประเทศหลายแห่งในยุโรป หรือแม้แต่การเดินขบวนของกลุ่มที่เชื่อในความเหนือกว่าของคนขาวในสหรัฐฯ ซึ่งก่อให้เกิดความวุ่นวายและผู้เสียชีวิตที่เมืองชาร์ลอตส์วิลล์ ประเทศสหรัฐฯ เมื่อช่วงสิงหาคมที่ผ่านมา

แม้ว่าตัวอย่างที่ยกมานี้จะเห็นการเรียกร้องทางสังคมในลักษณะการประท้วงหรือการเดินขบวน แต่อันที่จริงแล้วการเรียกร้องหลายครั้งอาจไม่ได้มีการรวมกลุ่มทำกิจกรรมของคนจำนวนมากเลยด้วยซ้ำ เช่นการเคลื่อนไหวทางสังคมเพื่อต่อต้านการเลือกปฏิบัติคนผิวสีในสหรัฐฯ มีการใช้สัญลักษณ์เช่นการชูกำปั้น การใช้วลีอย่าง Black Lives Matter แทน

นอกจากนี้ ล่าสุดเหล่าคนดังที่อิวังกา ทรัมป์ บุตรสาวของโดนัลด์ ทรัมป์ ประธานาธิบดีสหรัฐฯ ติดตามในอินสตาแกรม ก็ออกมาโพสต์ภาพถึงอิวังกาโดยเฉพาะ เพื่อเรียกร้องเธอให้สนับสนุนกฎหมายที่ผ่อนผันการส่งตัวผู้ที่เดินทางติดตามพ่อแม่เข้าเมืองอย่างผิดกฎหมายมาตั้งแต่เด็กกลับประเทศ และอนุญาตให้คนเหล่านี้เรียนหนังสือและทำงานในสหรัฐฯ ได้ หลังจากที่ทรัมป์ประกาศยุติการผ่อนผันดังกล่าวที่ริเริ่มขึ้นโดยบารัก โอบามา อดีตประธานาธิบดีสหรัฐฯ

เหล่านี้ล้วนเป็นการเคลื่อนไหวทางสังคมทั้งสิ้น และแน่นอนล้วนมีความสำคัญกับการกำหนดทิศทางของสังคมในยุคปัจจุบัน

บทความโดย ปองขวัญ สวัสดิภักดิ์