ป่าซ่อน ‘คาร์บอนเครดิตเกิน’ โครงการแบบไหนที่ต้องถูกจับตา!

คาร์บอนเครดิตจากโครงการภาคป่าไม้จัดเป็นคาร์บอนเครดิตเนื้อหอมทรงเอ ที่สร้างภาพลักษณ์ที่ดีให้กับผู้ทำโครงการ เราจึงพบเห็นโครงการประเภทนี้เกิดขึ้นมากมาย ข้อมูลจากธนาคารโลก พบว่า จากโครงการชดเชยคาร์บอนทั้งหมดทั่วโลกที่ขึ้นทะเบียนใหม่ในปี 2565 มีโครงการภาคป่าไม้และการใช้ประโยชน์จากที่ดินสูงถึง 54% คาร์บอนเครดิตเหล่านี้ถูกซื้อไปใช้ชดเชยการปล่อยคาร์บอนโดยบริษัทชั้นนำต่างๆ ไม่ว่าจะเป็น Disney, Shells, Gucci และอีกมากมาย

รายงานจาก UC Berkeley ชี้ให้เห็นว่าโครงการคาร์บอนเครดิตภาคป่าไม้กำลังสร้าง ‘คาร์บอนเครดิตเกิน’ หรือ ‘เครดิตผี’ (phantom credits) ที่เคลมการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเกินจริง ทำให้ปัญหาโลกร้อนไม่ถูกแก้แถมอาจยังเลวร้ายกว่าเดิม เพราะคาร์บอนเครดิตจากโครงการที่คาดว่าจะหักลบชดเชยกับคาร์บอนที่ผู้ก่อมลพิษปล่อยได้ กลับไม่สามารถลดการปล่อยคาร์บอนได้จริงตามปริมาณที่ซื้อไป

รายงานฉบับดังกล่าวชี้ให้เห็นด้วยว่า โครงการคาร์บอนเครดิตภาคป่าไม้ที่มีแนวโน้มสร้าง ‘คาร์บอนเครดิตเกิน’ มากที่สุด คือโครงการประเภทป้องกันการทำลายป่า หรือที่รู้จักกันในนาม REDD+ ซึ่งมุ่งเน้นอนุรักษ์ป่าที่มีอยู่แล้วไม่ให้ถูกทำลายเพื่อรักษาความสามารถในการเก็บกักคาร์บอนเอาไว้ โดยจากรายงานพบว่ามีเพียงโครงการประเภทนี้ 1 จาก 13 โครงการเท่านั้นที่ได้คาร์บอนเครดิตที่น่าเชื่อถือพอ (legitimate) โดยกว่าครึ่งหนึ่งของโครงการประเภทนี้ไม่สามารถป้องกันการทำลายป่าได้จริง และมีปัญหาในการคิดคิดคำนวณคาร์บอนเครดิตเกินจริง

เมื่อ ‘คาร์บอนเครดิตเกิน’ เจอกับ ตลาดสมัครใจ เป้าหมายลดโลกร้อนอาจยิ่งห่างไกล

โดยทั่วไปการซื้อขายคาร์บอนเครดิตทำได้ผ่านกลไกตลาด 2 รูปแบบ คือ ตลาดคาร์บอนภาคบังคับ (Mandatory carbon market) และ ตลาดคาร์บอนแบบภาคสมัครใจ (Voluntary carbon market) ทั้งนี้ ตลาดทั้งสองแบบตอบโจทย์เป้าหมายการลดก๊าซเรือนกระจกได้ดีไม่เท่ากัน

การซื้อคาร์บอนเครดิตและการลดการปล่อยคาร์บอนของผู้ก่อมลพิษ

ผ่านกลไกลตลาดคาร์บอนเครดิต 2 รูปแบบ

แตะเพื่อดูปริมาณที่ซื้อ

สำหรับ ตลาดคาร์บอนภาคบังคับ
ภาครัฐจะกำหนดเพดานปริมาณคาร์บอนหรือสิทธิที่ผู้ปล่อยมลพิษสามารถปล่อยคาร์บอนได้ โดยอนุญาตให้ซื้อคาร์บอนเครดิตบางส่วนมาเพื่อชดเชยแทนการลดคาร์บอนด้วยตัวเองได้ ระบบที่เรียกว่า cap-and-trade นี้ มีขึ้นเพื่อให้ผู้เข้าร่วมในตลาดต้องมีพันธะทางกฎหมายในการลดคาร์บอนเองด้วย

ในขณะที่ ตลาดคาร์บอนภาคสมัครใจ
ผู้ก่อมลพิษที่เข้าร่วมซื้อขายไร้พันธะตามกฎหมายในการลดคาร์บอนด้วยตนเอง ดังนั้นจึงสามารถเลือกซื้อคาร์บอนเครดิตตามประเภทโครงการที่สนใจได้ ซึ่งมักมีแรงจูงใจที่เลือกโครงการที่มีผลประโยชน์ร่วมอื่นๆ เป็นของแถม และสร้างภาพลักษณ์ที่ดีได้ เช่น เป็นการเพิ่มพื้นที่สีเขียว หรือส่งเสริมอาชีพชุมชน เป็นต้น

จากการศึกษาตลาดคาร์บาร์บอนทั่วโลกพบว่า ตลาดคาร์บอนภาคบังคับที่มีกลไกในการดำเนินการที่ดีนั้นสามารถตอบเป้าหมายลดก๊าซเรือนกระจกได้เป็นอย่างดี

ในทางกลับกันบทเรียนและการศึกษาในหลายประเทศต่างชี้ให้เห็นว่า ตลาดคาร์บอนภาคสมัครใจ มักขาดประสิทธิภาพในการลดก๊าซเรือนกระจก และถูกบิดเบือนวัตถุประสงค์ได้ง่าย โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับโครงการชดเชยคาร์บอนภาคป่าไม้แบบ REDD+ ที่สุ่มเสียงต่อการเกิดเครดิตเกินอยู่แล้ว

ตลาดคาร์บอนเครดิตในไทยถึงไหนแล้ว?

นับตั้งแต่ปี 2564 ประเทศไทยได้ประกาศเจตนารมย์ยกระดับการแก้ปัญหาภูมิอากาศโดยการประกาศ เป้าหมายเป็นกลางทางคาร์บอน (Carbon Neutrality) ภายในปี 2593 (ค.ศ. 2050) และปล่อยก๊าซเรือนกระจกสุทธิเป็นศูนย์ (Net Zero) ภายในปี 2608 (ค.ศ.2065) นอกจากนี้ ประเทศไทยยังได้ประกาศเป้าหมายระยะกลางในการลดก๊าซเรือนกระจกลงร้อยละ 40 จากระดับที่ปล่อยในปี 2564 ภายในปี 2573 (ค.ศ. 2030)

ปัจจุบันตลาดคาร์บอนหลักของไทยที่มีพัฒนาการมากที่สุดคือ การซื้อขายคาร์บอนเครดิตภาคสมัครใจ จากโครงการลดก๊าซเรือนกระจกภาคสมัครใจตามมาตรฐานประเทศไทย (Thailand Voluntary Emission Reduction: T-VER) โดยองค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์กรมหาชน) หรือ อบก. เป็นผู้ให้การขึ้นทะเบียนโครงการและรับรองปริมาณคาร์บอนเครดิตที่ได้จากโครงการด้านสิ่งแวดล้อม ซึ่งเริ่มดำเนินการมาตั้งแต่ปี 2557

ปัจจุบัน ผู้ที่มีความต้องการซื้อหรือขายคาร์บอนเครดิตสามารถเจรจาต่อรองราคาและซื้อขายกันเองได้โดยตรง เพื่อเลือกซื้อคาร์บอนเครดิตจากโครงการที่สนใจ