เกษียณแล้วไปไหน? อยู่บ้านตัวเอง หรือบ้านพักคนชรา

แก่แล้วจะไปอยู่ที่ไหน อยู่บ้านของตัวเองหรือบ้านพักคนชรา?

เชื่อว่าคนยุคนี้น่าจะเลือกคำตอบที่สองกันมากขึ้น เมื่อสังคมเริ่มเปลี่ยนไป… ครอบครัวใหญ่กลายเป็นครอบครัวเดี่ยว จำนวนสมาชิกลดลง บางบ้านผู้สูงอายุอยู่ตัวคนเดียวไม่มีลูกหลานมาอยู่ดูแลตลอดเวลา 

บ้านพักผู้สูงวัย หรือ บ้านพักคนชรา จึงกลายเป็นอีกหนึ่งทางเลือกของสังคมสมัยใหม่ แต่ก็ไม่ได้แปลว่าผู้สูงวัยทุกคนจะสามารถเข้าไปอยู่ที่นี่ได้ เพราะคุณจะต้องใช้ ‘เงิน’ เป็นกุญแจด่านแรก 

TOMORROW SPACE ชวนสำรวจสถานการณ์ประชากรไทย และอนาคตของธุรกิจบ้านพักผู้สูงอายุจะเป็นอย่างไรต่อจากนี้

มายาคติบ้านพักคนชรา = ลูกหลานทอดทิ้ง จริงหรือไม่?

‘บ้านคนชรา’ อาจไม่ใช่ตัวเลือกที่ใช่สำหรับทุกคน เพราะคนจำนวนมากไม่ได้เห็นภาพตัวเองลงเอยด้วยการไปอยู่บนเตียงในบ้านพักคนชรา โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสังคมไทย การพาพ่อแม่ไปอยู่บ้านพักคนชรา มักถูกมองว่าอกตัญญู ไม่เลี้ยงดูผู้มีพระคุณ ส่วนคนเป็นพ่อแม่เองก็มองว่า ลูกๆ คือแผนเกษียณของตัวเอง บ่อยครั้งที่เราได้ยินคำพูดที่ว่า ‘มีลูกไว้เลี้ยงตอนแก่’ หรือ ‘ต้องรีบมีลูก ไม่งั้นไม่ทันใช้’ 

แต่ตัดภาพมาปัจจุบัน ไทยเป็นประเทศกำลังพัฒนาประเทศแรกที่กำลังเข้าสู่สังคมสูงอายุแบบสมบูรณ์ (Aged Society) โครงสร้างจำนวนประชากรเปลี่ยนไปอย่างมาก โดยตัวเลขประชากรไทยที่อายุ 60 ปีขึ้นไป อยู่ที่ประมาณ 12 กว่าล้านคน คิดเป็น 18% ของจำนวนประชากรไทยทั้งหมด 

ภาระจึงตกลงมาอยู่ที่ ‘คนวัยทำงาน’ กลุ่มคนตรงกลางของพีรามิด ทำหน้าที่หาเงินเลี้ยงครอบครัว ท่ามกลางความเสี่ยงทางเศรษฐกิจ บีบรัดให้คนวัยหนุ่มสาวต้องเร่งทำงานหนัก จนไม่มีเวลาอยู่บ้านหรือดูแลผู้สูงวัย

บ้านพักคนชราแห่งแรกของไทย ‘บ้านบางแค’

พอพูดถึงคำว่าบ้านพักคนชราทีไร คนส่วนใหญ่ก็คงจะนึกถึงที่นี่ ‘บ้านบางแค’ 

หลายครั้งที่เราได้ยินคำว่า ‘บ้านบางแค’ สะท้อนมายาคติที่ว่าสถานสงเคราะห์แห่งนี้ เป็นบ้านพักคนชรา คนที่ถูกลูกหลานทอดทิ้ง ทั้งๆ ที่ความเป็นจริง บ้านบางแค ยังมีอีกหลายแง่มุมที่คนส่วนใหญ่ยังไม่รู้ ที่นี่เป็นสถานที่ดูแลคนชราแห่งแรกของประเทศไทยที่พัฒนาโดยภาครรัฐ มีครบทั้งผู้ดูแล มีกิจกรรมให้ทำ พร้อมบริการดูแลฟื้นฟูสุขภาพ ช่วยเหลือผู้สูงอายุกลุ่มที่ไม่มีที่อยู่อาศัย และยังเปิดให้วัยเกษียณทั่วไปได้เข้ามาอยู่โดยสมัครใจ 

ทางคุณอนัญญา อัตชูผู้อำนวยการ ผู้อำนวยการศูนย์พัฒนาการจัดสวัสดิการสังคมผู้สูงอายุบ้านบางแค ได้ให้ข้อมูลว่าบ้านบางแคมีที่พักทั้งหมด 3 ประเภท มีทั้งรูปแบบสามัญ เข้าอยู่ฟรีไม่เสียค่าใช้จ่าย และแบบบังกะโล ต้องเสียค่าบริการแรกเข้า 300,000 บาท ส่วนหอพักไม่มีค่าแรกเข้า แต่ทั้ง 2 แบบหลังนี้ ต้องเสียค่าบริการรายเดือน 1,500 บาท 

ค่าบริการดังกล่าวค่อนข้างถูกเมื่อเทียบกับของเอกชน แต่น่าเสียดายที่บ้านบางแคไม่สามารถรองรับผู้สูงอายุทีละมากๆ ได้ ผู้ที่สนใจอยากเข้าพักต้องรอคิวนานหลายปี เช่น บังกะโลและหอพัก ต้องรอ 1,000-2,000 กว่าคิว ใช้เวลารอ 10 กว่าปีขึ้นไป 

จะเห็นได้ว่า บ้านบางแค เป็นตัวอย่างบ้านพักผู้สูงอายุของภาครัฐที่คนให้ความสนใจเข้ามาอยู่เป็นจำนวนมาก แต่ก็ยังไม่สามารถรองรับได้อย่างเพียงพอ และแม้จะมีศูนย์ผู้สูงอายุภายใต้สังกัดของกรมกิจการผู้สูงอายุ รวมถึงหน่วยงานรัฐอื่นๆ เช่น สภากาชาดไทย การเคหะแห่งชาติ รวมถึงโรงพยาบาลรัฐบางแห่ง แต่โดยรวมแล้วก็ยังมีจำนวนไม่มากนัก

ดังนั้นการพึ่งพาแต่ศูนย์ผู้สูงอายุของรัฐเพียงอย่างเดียวคงไม่พอ แต่ตรงกันข้าม คนที่ขับเคลื่อนธุรกิจที่พักผู้สูงอายุกลับเป็นภาคเอกชน

ธุรกิจ Nursing Home เติบโต มูลค่าแตะหลักหมื่นล้าน

ข้อมูลจากศูนย์วิจัยธนาคารกสิกรไทย คาดการณ์ว่าจำนวนธุรกิจ Nursing Home ที่มีทั้งบริการศูนย์พักอาศัยและการจัดส่งเจ้าหน้าที่ดูแลที่บ้าน พัฒนาโดยภาคเอกชน มีอยู่ประมาณ 2,000 กว่าแห่งทั่วประเทศไทย 

ธุรกิจนี้ขยายตัวอย่างมากในช่วง 2-3 ปีที่ผ่านมา มูลค่าแตะหมื่นล้านบาทต่อปี ซึ่งกว่า 95% เป็นธุรกิจขนาดเล็ก ส่วนใหญ่ตั้งอยู่ในโซนกรุงเทพฯ และปริมณฑล อัตราค่าบริการรายเดือนเริ่มต้นที่หลักหมื่นบาทต้นๆ ไปจนถึงหลักแสนบาทก็มีให้เลือกมากมาย

ซึ่งกลุ่มผู้ใช้บริการหลักในธุรกิจ Nursing Home ที่ดันให้ธุรกิจนี้เติบโต ยังคงเป็นกลุ่มที่มีกำลังซื้อปานกลางถึงสูง แต่สำหรับกลุ่มผู้มีรายได้น้อย การจะเข้าไปใช้บริการ Nursing Home ของเอกชนยังเป็นเรื่องไกลตัว 

บ้านพักคนชรา แผนเกษียณที่ประชาชนควรเลือกได้

เมื่อคนรุ่นใหม่มีลูกน้อยลง ครองโสดกันเยอะขึ้น ถ้ามองไปในอีก 30-40 ปีข้างหน้า คนกลุ่มนี้ก็จะกลายเป็นคนวัยเกษียณที่ไม่มีลูกหลาน หรือไม่ได้คาดหวังให้ลูกหลานต้องมาดูแล คาดการณ์ว่าที่อยู่อาศัยสำหรับผู้สูงอายุหรือธุรกิจที่เกี่ยวกับ Nursing Home จะเติบโตขึ้น จะได้รับความนิยมและการยอมรับมากขึ้น 

ผลการสำรวจโดยสถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล ในปี 2564 พบว่า ผู้ตอบแบบสอบถามกลุ่มเจน Z ที่มีจำนวนถึง 15% อยากอยู่สถานที่ดูแลผู้สูงวัยแบบครบวงจร หรือ Senior Complex เมื่อถึงวัยเกษียณ เพราะมองว่าสะดวกสบาย ใช้ชีวิตได้ง่ายกว่า แม้จะไม่มีครอบครัวก็ตาม แค่มีเงินเก็บก็น่าจะโอเคแล้ว

แม้จะรู้ว่าเรื่องเงินเก็บเป็นสิ่งสำคัญ แต่หากดูภาระหน้าที่คนทำงานในยุคนี้จะพบว่า มันไม่ง่าย ที่จะเก็บเงินให้ได้เพียงพอตอนเกษียณ หนี้ Personal Credit ก็เยอะ หลายคนต้องแบกรับค่าใช้จ่ายในชีวิตประจำวันหลายอย่าง และยังต้องรับผิดชอบค่าใช้จ่ายสำหรับพ่อแม่ด้วย 

อย่างไรก็ตาม การที่ประชาชนต้องวางแผนทางการเงิน ช่วยเหลือตัวเอง แต่นั่นเป็นเพียงแค่จิ๊กซอว์ชิ้นหนึ่งของภาพใหญ่ทั้งหมด ‘ศูนย์ผู้สูงอายุ’ ที่ถูกมองว่าเป็นหนึ่งในทางเลือกของสังคมสมัยใหม่ น่าจะเข้ามาบรรเทาปัญหาที่เกิดขึ้นได้เพียงบางส่วนเท่านั้น

“ในสังคมไทยเรา ผู้สูงอายุเริ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ภาครัฐอย่างเดียว น่าจะรับมือเรื่องนี้ รับมือได้ในระดับหนึ่ง ในส่วนของภาคสังคมหรือว่าภาคเอกชน น่าจะเข้ามามีส่วนร่วมในการที่จะช่วยรับมือตรงนี้ด้วย

แม้ศูนย์ผู้สูงอายุของภาครัฐที่เราบอกว่าเราไม่มีนโยบายที่จะขยายเพิ่ม แต่จริงๆแล้ว ทางรัฐบาลสามารถสนับสนุนหรือส่งเสริมให้ภาคเอกชนเข้ามามีบทบาทตรงนี้ได้ สร้างเครือข่ายในการดําเนินงานด้านผู้สูงอายุเพิ่มเติม และต้องควบคุมเรื่องของราคาให้ย่อมเยาด้วย เพื่อให้ประชาชนเข้าถึงได้” คุณอนัญญา ผู้อำนวยการฯ บ้านบางแค กล่าว

ประเด็นความร่วมมือกันระหว่างรัฐและเอกชนนี้ สอดคล้องไปกับความคิดเห็นของ นพ.เก่งพงศ์ ตั้งอรุณสันติ นายกสมาคมการค้าและการบริการสุขภาพผู้สูงอายุไทย (SHSTA) และผู้อำนวยการรพ.ผู้สูงอายุ Chersery Home International ที่มองว่า ผู้เล่นหลักในธุรกิจนี้ยังเป็นภาคเอกชน 

“ภาคเอกชนมีบทบาทสําคัญมากในธุรกิจนี้ ผมคิดว่ามากกว่า 96% น่าจะเป็นภาคเอกชนที่คอยให้บริการ Nursing Home โดยกระจายอยู่ในพื้นที่ต่างๆ ส่วนบทบาทของภาครัฐเอง น่าจะเป็นการกํากับควบคุมมากกว่า

ในด้านการดูแลรักษาโรค ไทยมีระบบบัตรทองซึ่งมีคุณภาพที่ดีอยู่แล้ว แต่การฟื้นฟูระยะยาวในช่วงวัยเกษียณ รวมถึงบ้านพักคนชรา ยังไม่ได้ถูกซัพพอร์ตจากภาครัฐ ประเด็นนี้เป็นบทเรียนรู้เหมือนกัน ว่าต่อจากนี้เราจะบริหารภาษี กองทุนหรือการออมอย่างไร เพื่อให้ช่วงที่เราเกษียณแล้ว ยังมี Pension fund หรือกองทุนบางอย่าง มาช่วย support ในบั้นปลายของของชีวิต 

สิ่งสำคัญอีกอย่าง รัฐบาลควรสนับสนุนไปที่การดูแลรักษาสุขภาพ เน้นให้ความรู้แก่คนไข้ ผู้สูงวัย ประชาชนทุกกลุ่มวัยให้มีสุขภาพดี ยังแข็งแรงเท่าที่นานที่สุดเท่าที่จะทําได้ ไม่ป่วยเร็วเกินไป หากผู้สูงวัยยังแข็งแรงก็ให้อยู่ที่บ้านให้ได้นานๆ ปรับบ้านให้เหมาะสม ปลอดภัย ช่วยลดภาวะแทรกซ้อน 

ทำให้วันที่จะต้องมาใช้บริการทางการแพทย์ก็สั้นลง รัฐบาลสามารถประหยัดภาษีหรือรายจ่ายได้เยอะด้วย ไม่ไปจมอยู่กับการรักษาการฟื้นฟูมากเกินไป ไม่อย่างนั้นจะกลายเป็นภาระหนักของรัฐบาลเอง” 

สิ่งสำคัญที่สุดของการใช้ชีวิตบั้นปลายวัยเกษียณ ใครๆ ก็คงอยากลงเอยด้วยการใช้ชีวิตอย่างสุขสบาย อยาก Stay active ไปนานๆ ได้อยู่กับคนที่เรารัก มีคุณภาพชีวิตที่ดี มีความสุข มีคุณค่าในตัวเอง ไม่ว่าสุดท้ายแล้ว บ้านพักคนชราหรือศูนย์ผู้สูงวัย จะอยู่แผนเกษียณของคุณหรือไม่? สถานที่นี้ควรเป็นสวัสดิการพื้นฐานที่รัฐให้การซัพพอร์ต เป็นสิ่งที่ประชาชนสามารถเลือกได้ หนทางหนึ่งที่จะช่วยลดปัญหาทางเศรษฐกิจ และไม่เป็นภาระของสังคมในระยะยาว

ขอบคุณข้อมูลสัมภาษณ์จาก

– คุณอนัญญา อัตชู ผู้อำนวยการศูนย์พัฒนาการจัดสวัสดิการสังคมผู้สูงอายุบ้านบางแค กรมกิจการผู้สูงอายุ

– นพ.เก่งพงศ์ ตั้งอรุณสันติ นายกสมาคมการค้าและการบริการสุขภาพผู้สูงอายุไทย (SHSTA) และผู้อำนวยการรพ.ผู้สูงอายุ Chersery Home International

อ้างอิงข้อมูล

• https://www.hfocus.org/content/2023/01/26880
• https://www.dop.go.th/th/know/1
• https://www.nytimes.com/2023/01/21/business/retirement-immigrant-families.html
• https://www.thairath.co.th/scoop/theissue/2620528